60 vallende sterren per uur, of toch niet?

De Perseïden 2016 zijn weer voorbij. Een periode waarin nagenoeg elke geïnteresseerde fotograaf zijn of haar camera naar de hemel gericht heeft. Vijf jaar geleden kwam dit jaarlijks terugkerende fenomeen even zijdelings ter sprake, en nam slechts een handje vol fotografen de camera uit de tas. De sociale media stroomden over van de adviezen, tips, voornemens en natuurlijk de nodige foto’s. Er zouden er 60 per uur kunnen vallen. Maar zijn het echt 60 vallende sterren per uur, of toch niet?

Geschatte leestijd: 10 minuten

Ik fotografeer de Perseïden al vanaf 2007. Onder voorwaarde dat het helder was en ik op de juiste plek stond. Elk jaar opnieuw had bijgeleerd om deze snelle, vaak zwakke meteoren vast te leggen.

Vorig jaar heb ik er al een artikel aan gewijd, dit jaar opnieuw. Elke keer weer is de uitkomst nacht na nacht teleurstellend. Niet alleen voor mij, maar voor de meesten. Dit jaar is geen uitzondering. De beloofde 80 vallende sterren per uur niet gehaald. Met een beetje geluk zagen we er met z’n allen niet meer dan 10 tot 20 per uur. Hoe kan dat toch?

60 meteoren per uur, of toch niet?

De meteorenzwerm Perseïden heeft zijn maximum in de nacht van 12 augustus op 13 augustus. Hoewel in 2016 het maximum op 169:00 uur valt, staat het radiant om 7:30 uur in het hoogste punt aan de hemel. Je kunt onder ideale omstandigheden 85 meteoren per uur verwachten.

Maar het gaat al rond 5:45 uur schemeren en de Zon komt om 6:21 uur op. Bovendien is de Maan ongeveer 70% verlicht. Na 1:35 uur gaat de Maan onder zodat het vanaf dat moment minder storend zal zijn. Alles bij elkaar opgeteld is het beste moment om Perseïden te bekijken rond 3:30 uur. Op dat tijdstip zullen er naar verwachting 60 vallende sterren per uur te zien zijn.

(bron: http://hemel.waarnemen.com/meteoorzwermen/Perseiden_2016.html)

Zijn er echter wel 60 vallende sterren per uur te zien, of toch niet? Laat ik het eens wat nader bekijken.

De lichtvervuiling speelt geen grote rol

Natuurlijk is het in Nederland op maar weinig plekken echt donker. Wat dat betreft in de hele Benelux niet. Slechts een paar plekken kunnen nog echt als donker benoemd worden. Maar zelfs daar loert de lichtvervuiling aan de horizon. In 2016 zochten we ons heil in een van de donkerste plekken van Nederland, in de buurt van het Lauwersmeer in Friesland.

En jawel, daar is het donker. Toch zie je overal lichten aan de horizon. Licht van straatlantaarns, de knipperlichten op de boeien, vuurtorens en het verspilde licht van de steden en grotere dorpen die achter de horizon verborgen liggen. Maar de Maan was natuurlijk ook een grotere boosdoener. Die stond tot zeker half twee ‘s-nachts aan de hemel en veroorzaakte een schemerachtig licht. Niet bepaald gunstig om die illustere vallende sterren te zien, laat staan te fotograferen.

Waar zijn al die vallende sterren toch?

Ik vraag me af waar die indrukwekkende sterrenregens nu blijven. Jawel, we zien er met regelmaat door de hemel schieten, maar vaak zijn het niet zo’n grote en felle meteoren. En al helemaal geen “beloofde” 60 meteoren per uur. Dat zou er elke minuut eentje zijn en ik kan zeggen dat het fotograferen van 23:00 uur tot en met 4:30 uur (met een paar tussenpozen van een kleine drie kwartiertjes) geen 240 Perseïden opgeleverd heeft (4 uur x 60 per uur). Het waren er zelfs geen 100.

Er is veel lucht boven je

De nachtelijke hemel is natuurlijk groot. Van horizon tot horizon 180° en dat 360° rond. Dit is niet iets wat je in één oogopslag kunt bekijken. Misschien kun je de helft daarvan in een oogopslag zien, wat betekent dat de andere helft “verborgen” blijft.

Laten we een kleine rekensom maken, waarbij we uitgaan van 60 vallende sterren per uur zoals dat voorspelt wordt. Als we de helft van de hemel in de gaten kunnen houden is dat dus 30 meteoren. Maar laten we het gunstig inschatten, aangezien we misschien iets meer kunnen waarnemen. Een stuk of 40 vallende sterren dus.

Niet met je ogen knipperen

We knipperen altijd wel even met de ogen. Of we kijken even weg, naar onze smartphone of we controleren de camera. Misschien trekken we een blikje frisdrank open of rommelen we in onze fototas op zoek naar die snack (natuurlijk een Mars, als we toch in de stemming van sterren en planeten zijn).

Elk uur zijn we misschien wel een kwartiertje afgeleid waardoor we gemiddeld 10 vallende sterren hebben gemist. Van de overgebleven 30 meteoren zitten er altijd wel een paar verborgen achter bomen, gebouwen, heuvels of dijken. Het is afhankelijk van de hoeveelheid uitzicht dat geblokkeerd. Wie weet, misschien is dat nog een 10% van de hemel? In dat geval houden we nog maar 27 meteoren over.

Lichtvervuiling of verloren nachtzicht

Van die 27 meteoren deel zijn er enkele heel helder, maar de meesten heel zwak. Die zwakke zullen we niet snel zien vanwege de lichtvervuiling, zelfs op de donkere plekken in Nederland. Stel dat dit ook een kwart is (een wilde gok), dan blijven er van de oorspronkelijke 60 vallende sterren per uur er uiteindelijk nog maar 20 per uur over. Met een Maan boven de horizon die ongeveer 70% verlicht is zal het misschien eerder de helft zijn die we door de totale lichtvervuiling niet zien.

Vergeet ook het nachtzicht niet. Even op je smartphone kijken of op het LCD scherm van je camera zorgt ervoor dat je nachtzicht verloren raakt. Het duurt dan weer 20 minuten voor je ogen echt aan het duister gewend zijn.

Niet meer dan 10 tot 20 meteoren per uur

Alles bij elkaar geteld (of van elkaar af getrokken) zullen wij Nederlanders rekening moeten houden met misschien 10 tot maximaal 15 meteoren per uur tijdens het maximum van de Perseïden. Of je die dan ook nog op de foto kan krijgen is de vraag.

Een ultragroothoek of fisheye ziet misschien veel van de hemel, maar zorgt dat alles klein op de foto komt. Een normale groothoek heeft een veel kleiner deel van de hemel in beeld, tot ongeveer 100° diagonaal. Dat is een derde van de hemel. Met een beetje voorgrond erbij (om het interessant te maken) hou je dan misschien een kwart van de hemel over. Dat is dus de helft die we met het blote oog zien. Al bij al levert dit uiteindelijk maximaal 5 tot 7 vallende sterren op die in de foto kunnen verschijnen.

Geduld en volhouden

Ik reken met gemiddelden natuurlijk, uitgaande van een gelijkmatige verdeling over de nachtelijke hemel. Helaas lijken de meteoren altijd nèt buiten beeld te vallen, waarna we de camera verzetten omdat ‘ze daar ginds vallen’. Vervolgens lijken ze wederom op een andere plek aan de hemel te verschijnen. Maar misschien heb je geluk en krijg je er binnen een kwartier vier in beeld. Dat is het met kansberekeningen en gemiddelden. Je weet het nooit.

Laat je niet gek maken

De media hebben ons gek gemaakt met de voorspellingen van de jaarlijkse Perseïden en doen het rooskleuriger voorkomen dan de werkelijkheid. Ongetwijfeld vallen er heel veel per uur. We we zullen ze echter bij lange na niet allemaal zien. En zo valt het ieder jaar weer een beetje tegen. Het zijn er nooit 60 tot 80 vallende sterren per uur, maar wel 20 tot 30 – als je gelukt hebt.

De Perseïden van 2016

Viel het in 2016 tegen? Jazeker, in zekere zin wel. Want je hoopt altijd op iets spectaculairs in beeld te krijgen. Met de oogst aan vallende sterren van dit jaar mag ik echter niet klagen. In vier uur tijdens het maximum heb ik er ongeveer 30 op de foto gekregen, waarvan een aantal zo zwak dat je een vergrootglas nodig hebt om ze te kunnen zien.

Maar ook in de week voorafgaand aan het maximum heb ik er veel kunnen zien en fotograferen. Het zijn die verschrikkelijk heldere meteoren die het de moeite waard maken. Die heb ik dit jaar twee gezien, en bovendien mooi op de foto gekregen. Ik mag dus niet klagen.