Belichtingsdriehoek en ND filters

De belichtingsdriehoek is achterhaald, ouderwets en niet compleet. Ik hoor dit soort uitroepen regelmatig. Er wordt ook meer in gezien dan er is. Onlangs werd het gebruik van de belichtingsdriehoek voor ND filters genoemd. Is het zinvol om de belichtingsdriehoek daarvoor te gebruiken, of toch niet? Het leek me leuk om daar eens wat dieper op in te duiken. Lees je mee?

Geschatte leestijd: 8 minuten

De belichtingsdriehoek kan gezien worden als een hulpmiddel voor wanneer je een van de instellingen bij een correcte belichting wilt aanpassen. Het is echter geen wondermiddel voor een goede belichting te verkrijgen. Sterker nog, je hebt er in feite weinig of helemaal niets aan.

Lees meer over de zin en onzin in mijn gelijknamige artikel
De zin of onzin van de belichtingsdriehoek

Hoe mooi je die driehoek ook vorm geeft, het enige wat je ermee kunt doen is er de juiste belichting in weergeven door de ingestelde waarde van het diafragma, sluitertijd en ISO met een lijntje te verbinden.

Zou je een van de instellingen wijzigen, bijvoorbeeld het diafragma omdat je meer of minder scherptediepte wilt hebben, dan kun je de sluitertijd of de ISO waarde evenredig corrigeren. Heb je één stop minder licht door een kleinere diafragmaopening? Dan kun je één stop licht meer krijgen door je sluitertijd langer te maken.

Werken met stops

Het enige wat je in de belichtingsdriehoek in feite af kunt lezen, is hoeveel stops je meer of minder licht krijgt ten opzichte van de vorige instelling. Verander je het diafragma van f/8 naar f/11, dan is dat één stop minder licht, ofwel de er komt nog maar helft van de hoeveelheid licht door je objectief. In dat geval moet je, om de belichting niet te veranderen, de sluitertijd van bijvoorbeeld 1/60 naar 1/30 veranderen, wat wederom één stop is, ofwel de tijd wordt twee keer zo lang.

Leren werken met stops is belangrijk Lees er meer over in mijn artikel
Terug naar de basis: alles over belichting

Wanneer we naar grijsfilters kijken, de zogenaamde ND filters, dan zien we dat die een geijkte hoeveelheid licht tegen houden. Dit wordt weergegeven in een aantal stops. Ik begrijp dan het eenvoudig is om een link te leggen tussen de belichtingsdriehoek en ND filters. Immers, je gaat bij beiden een wijziging in belichting berekenen met een aantal stops.

De vraag is dan: kun je de belichtingsdriehoek gebruiken voor ND filters? Het antwoord hierop wordt in feite al duidelijk wanneer we goed kijken naar wat we in de belichtingsdriehoek kunnen aflezen. Of misschien beter gezegd, wat we niet kunnen aflezen.

Je kunt kiezen tussen ronde filters of een filtersysteem.
Ik help je kiezen als je niet goed weet welke het meest voor jou geschikt zijn.
Lees mijn blogbericht of de keuze tussen Ronde filters of een filtersysteem

De grootheden in de belichtingsdriehoek

De drie grootheden die in de belichtingsdriehoek vermeld staan zijn het diafragma, sluitertijd, en de ISO waarde. Dit zijn de drie dingen die we op de camera kunnen instellen, en waarbij de juiste combinatie van de drie een goede belichting oplevert. Die belichting lees je niet af in belichtingsdriehoek. Je kunt alleen de belichtingsinstelling van de camera, gemeten door de belichtingsmeter, weergeven.

Elke zijde van de driehoek geeft ruimte om de instelwaarden van die grootheden weer te geven. Als je al een relatie in de belichtingsdriehoek wilt weergeven, dan is het altijd een relatie tussen het diafragma, sluitertijd en de ISO waarde. Er is geen ruimte voor meer varianten. Het is immers een driehoek, en geen vierhoek of vijfhoek.

Hoe zit het dan met ND filters?

Wat je bij het plaatsen van het ND filter in feite verandert is de hoeveelheid beschikbaar licht. Ofwel, er komt minder licht het objectief binnen door dit donkere glas ervoor te houden. De ingestelde combinatie van diafragma, sluitertijd en ISO geeft dan niet langer een correcte belichting. Een nieuwe lichtmeting zal in principe nodig zijn om wederom de juiste combinatie van instelwaarden te vinden.

Maar gelukkig houdt een ND filter een bekende hoeveelheid licht tegen, die in stops weergegeven wordt. Het is dan eenvoudig om de nieuwe belichtingstijd te berekenen in plaats van een nieuwe belichtingsmeting te doen.

Stel dat je een belichting hebt gemeten, en dat de sluitertijd 1/125 seconde moet zijn bij een door jou gekozen diafragma en ISO. Wanneer je dan een grijsfilter plaatst van bijvoorbeeld 3 stops, dan is er in de belichtingsdriehoek geen ruimte om de verminderde hoeveelheid licht die door het objectief komt weer te geven. Je kunt dus in de belichtingsdriehoek geen belichting bepalen bij gebruik van een ND filter.

Het enige wat je kan doen, is de nieuwe gemeten of berekende belichtingstijd opnieuw intekenen in de belichtingsdriehoek. Uiteraard is het wel mogelijk om de hoeveelheid stops die je langer moet belichten af te lezen aan de zijde van de belichtingsdriehoek waar de sluitertijden vermeld staan.

Gebruik een spiekbriefje met sluitertijden bij ND filters

Waarom zou je een belichtingsdriehoek willen gebruiken voor een ND filter? Wat is de meerwaarde daarvan? Het enige wat je met een grijsfilter wilt bereiken is het tegenhouden van licht om zo een langere sluitertijd te bereiken. Ten minste, in 99% van de gevallen. Het diafragma en ISO waarde zijn daarbij helemaal niet van belang.

Gebruik daarom gewoon een lijstje met sluitertijden die bij een bepaalde sterkte ND filter horen. Lees dan in een tabelletje af welke sluitertijd je bij een bepaalde sterkte ND filter hebt. In het voorbeeld dat ik al gaf, met 1/125 seconde en een 3 stops ND filter, zal na het plaatsen van het filter de sluitertijd 8x zo lang moeten worden. In je tabelletje kun je dan heel simpel aflezen dat 1/125 seconde met een 3 stops filter 1/15 seconde zal moet worden. Niets is simpeler dan dat.

Toch ND filters in een belichtingsdriehoek?

Aan een belichtingsdriehoek heb je in feite helemaal niets. Je kunt er alleen in zichtbaar maken wat je al weet omdat je het gemeten hebt. Er wordt ook echter vaak geroepen dat de belichtingsdriehoek niet compleet is. Er zou meer informatie in moeten staan. Misschien wel flitslicht, en wie weet ook ND filters, of beter gezegd, de beschikbare hoeveelheid licht.

Wie weet, misschien is een belichtingsdriehoek niet compleet, maar zou een belichtingsvierhoek, of vijfhoek beter zijn. Of misschien wel een zeshoek. Maar wat voor zin dat dan heeft, dat zou ik niet weten en eerlijk gezegd geloof ik er niet in. Mijn inziens maak je het jezelf dan alleen maar ingewikkelder.

Wat vind jij van de belichtingsdriehoek? Heb jij ook het idee dat deze niet compleet is, of er anders uit zou moeten zien? Of vind je het een hoop onzin en kun je beter je energie in andere nuttige info voor fotografie stoppen? Laat het weten in een reactie onder dit bericht. Jouw mening vind ik heel interessant en wie weet levert het een leuke discussie op.