Het kan lastig zijn om een goede compositie te vinden. Waar moet je beginnen, waar moet je eindigen? Er is geen alomvattende regel te verzinnen die altijd en onder alle omstandigheden werkt. Maar je kan een startpunt voor een goede compositie in drie stappen maken.
Estimated reading time: 10 minuten
De eerste regel waar iedere fotograaf aan denkt als het aankomt op compositie is de Regel van Derden. Hoewel deze regel zeker een nut heeft, zal het blindelings volgen vaak tot fantasieloze foto’s leiden. Niet voor niets wordt er vaak gezegd dat het beter is om deze regel te breken. Wat je dan wel moet doen wordt er vaak niet bij verteld. Het begin van een goede compositie kan je bereiken via drie stappen.
Stap 1: Zoek een onderwerp
Het is uiterst belangrijk dat een foto iets heeft om naar te kijken. Dat betekent dat je voor een compositie in drie stappen als eerste een duidelijk onderwerp moet kiezen. Bepaal wat je wilt laten zien, zodat er geen misverstand over is.
Er kan slechts één onderwerp zijn, niet meer en niet minder. Zijn er meerdere elementen in het beeld dat je aandacht wil geven, dan heb je de optie om een aantal elementen samen te bundelen tot één onderwerp. Dat betekent niet drie afzonderlijke mensen in een foto, maar een groep van drie personen. Geen zeven vogels, maar een zwerm van vogels.
Hiermee maak je voor je compositie in drie stappen direct gebruik van een wet uit de Gestalt-theorie: de wet van gelijke delen. Deze dicteert dat we geneigd zijn om gelijksoortige objecten als een geheel te zien. Het valt misschien ook op dat ik drie en zeven elementen genoemd heb. Dit valt onder de rule of odds, ofwel de regel van ongelijke delen.
Ben je niet in staat om meerdere elementen in het beeld te groeperen? Overweeg dan om deze niet in één foto te laten zien, maar in meerdere. Bijvoorbeeld een foto van mooie lucht boven een klein stukje prachtig landschap, en een foto van een prachtig landschap onder een klein stukje mooie lucht. Dit werkt beter dan proberen alles in één foto te laten zien.
Stap 2: Kies wat je van de omgeving in beeld wilt hebben
Heb je een onderwerp gekozen? Dan is het belangrijk om te bepalen wat je van de omgeving in beeld wil hebben. Dit is de tweede stap voor een compositie in drie stappen. Is de omgeving belangrijk? Of hoeft het alleen het alleen de ruimte om je onderwerp te vullen? Dit bepaalt voor een groot gedeelte de vlakvulling van je foto.
Als de omgeving er niet toe doet
Het onderwerp moet de aandacht krijgen die het verdient. Vraag je daarom af wat je met de foto wilt zeggen of wat je wilt laten zien. Gaat het alleen om het onderwerp, zoals bij een portretfoto van mens of dier? Overweeg dan een centrale of symmetrische compositie. Daarmee vertel je de kijker zonder twijfel waar het om gaat.
Als de omgeving een belangrijke rol speelt
Is de omgeving belangrijk voor het verhaal van het onderwerp in de foto? Dan is het belangrijk om te kiezen wat er van de omgeving in beeld moet komen. Less is more is een goede richtlijn. Teveel elementen om je onderwerp maakt de foto druk en mogelijk chaotisch. Dat kan werken, maar denk er goed over na wanneer je deze stap in een compositie in drie stappen uitvoert.
Heb je gekozen wat er van de omgeving in beeld moet komen, dan is het tijd om dit over het beeldvlak te verdelen. Daarbij is een goede balans essentieel. Plaats niet alles links of rechts, maar let op een prettige en evenwichtige verdeling. Dit kan volgens één van de grondvormen uit de compositie-theorie. Maak er een diagonaal compositie van, of een driehoekscompositie. Of kies voor een L-compositie, waarmee je in de richting beland van de Regel van Derden of de Gulden Snede.
In deze stap van een compositie in drie stappen moet je oppassen dat je niet standaard voor een Regel van Derden kiest. Dit kan leiden tot een geforceerde compositie die de foto uit balans brengt en mede daardoor juist ongeïnspireerd en fantasieloos wordt. Een prettige vlakverdeling kan echter wel bij deze Regel van Derden uitkomen. Maar het kan ook juist niet. Laat het van nature gaan en forceer niets.
Stap 3: Gebruik lijnen voor de relatie tussen onderwerp en omgeving
Heb je een omgeving die goed werkt bij je compositie, dan is het tijd voor de laatste van de drie stappen. Laat de omgeving een relatie aangaan met het onderwerp. Niets staat los van elkaar in een foto; alles heeft verband. Benadruk dat door lijnen in een foto te gebruiken.
Lijnen vormen van zichzelf geen compositie-element. Ze zijn een manier om de relatie tussen verschillende beeldelementen te benadrukken, of om de visuele flow door een foto te versterken. Lijnen laten je van één plek in een foto naar een andere kijken. Lijnen zijn de belangrijke laatste stap van de compositie in drie stappen.
Lijnen komen in allerlei soorten en varianten. Horizontale en verticale lijnen kunnen lastig zijn, maar diagonalen, C-curven en S-curven zijn heel krachtige lijnen in een compositie. Ze voelen heel natuurlijk en krachtig aan, met een sterk gevoel van richtign of zelfs snelheid. Zoek ze in je compositie als laatste van deze drie stappen. Maar met het vinden van die lijnen ben je nog niet gereed.
Manipuleer lijnen
Lijnen zijn te manipuleren. Je kan ze van richting of hoek veranderen door van positie en perspectief te veranderen. Je hebt hiervan al gebruik gemaakt bij stap twee van een compositie in drie stappen om de beeldelementen over het beeldvlak te verdelen. Het is ook de manier om de hoek van een diagonaal te veranderen, of om de vorm van een C-curve of S-curve te wijzigen.
Je kan vrijwel overal en altijd lijnen vinden. Denk niet alleen aan fysieke lijnen, zoals een hekwerk, weg, pad of waterloop. Ze bestaan ook als virtuele lijnen. Denk daarbij aan een band van wolken in de lucht, schaduwen, of een rij bomen. Deze laatste, bijvoorbeeld, kan bovendien als één enkel onderwerp in een foto bestaan (wet van gelijke delen in de Gestalt-Theorie). Maar ook als diagonaal-compositie, één van de negen grondvormen uit de compositie-theorie.
Compositie is nooit volgens één enkele regel
Je merkt dat met het opbouwen van een compositie in drie stappen er meerdere regels uit de compositie tegelijkertijd toepasbaar zijn. Dat is ook logisch, want compositie is niet statisch. Het is iets dynamisch. Volg je de stappen dan merk je dat je soms bij een compositie uitkomt waarop de Regel van Derden toepasbaar is. Het onderwerp kan dan tegelijkertijd voldoen aan de regel van ongelijke delen (Rule of Odds), wat tegelijkertijd volgens een driehoekscompositie grondvorm is opgebouwd. Het onderwerp beantwoord bovendien aan de wet van gelijke delen uit de Gestalt-theorie.
Het toepasbaar zijn van meerdere compositie-vormen zie je ook terug bij de keuze voor een centrale of symmetrische compositie in stap twee van een compositie in drie stappen. Hoewel in dat geval het onderwerp vrijwel in het midden van de foto staat, kan bijvoorbeeld de houding van een model voldoen aan de Fibonacci-spiraal of Gulden Snede. Dit zie je bijvoorbeeld terug bij ‘Het Meisje met de Parel’ van Vermeer of de ‘Mona Lisa’ en ‘Het Laatste Avondmaal’ van Leonardo da Vinci.
Het lijkt misschien ingewikkeld, maar door een compositie in de drie stappen te maken, gaat dit automatisch. Je kan de verschillende regels later terugvinden in je foto. Het is dan direct een teken dat je met je compositie op de goede weg zit. Je foto zal ook vanzelf prettig ogen; het voelt goed aan.
Boek Compositie in Landschapsfotografie
Het boek compositie in landschapsfotografie is een ontdekkingsreis door de wonderlijke wereld van compositie. Ik duik in de geschiedenis om te weten te komen waar al die regels vandaan komen. Hoe moet je die regels in de praktijk toepassen? Wat voor manieren zijn er om een compositie te vinden? Hoe vertaal je het landschap naar een foto? En nog veel meer.
Een vierde stap in de compositie in drie stappen
Tot slot wil ik deze compositie in drie stappen uitbreiden met een extra advies, of vierde stap zo je wil. Kijk bij de compositie die je gemaakt hebt altijd nog even langs de randen van de foto. Zijn er storende dingen die de aandacht opeisen als je ze eenmaal opgemerkt hebt? Een tak die het beeld insteekt, een lichte vlek zonlicht, of iets anders dat misplaatst is? Zorg dat dit dan uit beeld is. Doe dat in het veld, tijdens het fotograferen. Lukt dat niet, dan is er altijd nog fotobewerking software. Je kan met die laatste echter geen slechte compositie repareren.