Wie in de Randstad woont zal nooit veel sterren zien. Iemand vertelde me eens dat hij nachts ‘een boek kon lezen’ bij het strooilicht van de kassen in het Westland. En inderdaad, het is schrikbarend hoeveel licht er ‘verspilt’ wordt. Genieten van een prachtige sterrenhemel is vrijwel onmogelijk. Laat staan een indrukwekkende Melkweg, zoals we zo vaak op de foto’s op internet kunnen zien. De Melkweg en lichtvervuiling gaan gewoonweg niet samen.
Geschatte leestijd: 9 minuten
Er zijn een aantal plekken in Nederland waar het nog een beetje donker is. Ik zeg bewust een beetje, want het drukbevolkte Nederland is vergeven van de steden en dorpen die elk weer een enorme hoeveelheid licht produceren. Het zijn vaak de gefragmenteerde natuurgebieden waar we nog een idee kunnen krijgen van wat donker werkelijk is.
Nederland heeft twee officiële Dark Sky Parks, plekken waar het nog echt donker is.
Toch zijn ook daar vaak lichtkoepels aan de horizon te zien, helaas.
De eerste is de Boschplaat op Terschelling
De tweede is het Lauwersmeer
Op die plekken kunnen we bij (echt) helder weer de Melkweg ontdekken. Het is die vage melkachtige band over de hemel waarvan we (in Nederland) toch vaak twijfelen of het niet gewoon dunne bewolking is. Met de digitale fotografie kunnen we gelukkig zichtbaar maken wat we met het blote oog niet meer zien.
En zo wordt het toch mogelijk om in Nederland, in de afgelegen gebieden, tijdens de (sporadische) nachten dat het echt helder is, de Melkweg op de foto te krijgen.
De Melkweg fotograferen in Nederland
Het vergt een goede nabewerking om de Melkweg in Nederland indrukwekkend op de foto te krijgen. Dit is me een aantal keren goed gelukt, maar met moeite. Het geheim zit erin dat de foto goed belicht. Je hebt bovendien minimaal ISO 3.200 nodig om zoveel mogelijk licht te vangen. Exposure to the Right (EttR) is hier het geheim, waarbij de foto zo licht mogelijk moet worden zonder dat er overbelichting (clipping) ontstaat.
Daarmee lopen we direct tegen de problemen aan want door de mate van lichtvervuiling zullen we op de meeste plaatsen in Nederland eerder een overbelichte foto krijgen dan een foto waar de Melkweg zichtbaar wordt. Zorg dus voor een zo donker mogelijke locatie, zo ver mogelijk van stedelijke verlichting.
Een voorbeeld van de Melkweg en lichtvervuiling
Een recent voorbeeld zijn de foto’s die ik gemaakt heb tijdens het hoogtepunt van de Perseïden sterrenregen. De locatie die ik gekozen had was het natuurgebied de Stippelberg, zo’n 6 kilometer ten Noorden van Deurne en 10 kilometer Noordoost van Helmond. Op een aantal van deze foto’s heb ik de Melkweg zichtbaar in de foto.
De foto’s zijn voorzichtig behandeld in zowel Lightroom als Photoshop. Om een idee te krijgen wat ik gefotografeerd heb en wat ik uiteindelijk gepresenteerd heb laat ik het onbewerkte RAW bestand naast het eindresultaat zien.
De nabewerking in Lightroom laat de Melkweg duidelijk naar voren komen. En niet alleen de Melkweg – ook het Andromedastelsel, het dichtsbijzijnste sterrenstelsel, is duidelijk aanwezig. Om een idee van perspectief te krijgen; deze foto is gemaakt met een fisheye op een fullframe camera. Vandaar ook de vreemde bolling van de horizon.
Extreem bewerken om de Melkweg zichtbaar te maken
Maar we kunnen meer dan dit. Een veel extremere post-processing in Lightroom en Photoshop kan de Melkweg veel indrukwekkender maken dan we met het blote oog zien. Daarbij is het mogelijk om een deel van de lichtvervuiling eruit te filteren via een handige, maar bewerkelijke techniek in Photoshop. Deze techniek veroorzaakt wel een toename aan ruis in de foto, maar dit is een prijs die we hier in Nederland moeten betalen voor een mooi contrastrijke Melkweg waar we veel meer details in zien.
Lees ook mijn artikel om de ruis in Melkweg fotografie te beperken
Sterrenfotografie zonder ruis
Is dit tè extreem bewerkt? Misschien wel, misschien niet. Het is een Melkweg die we in Nederland nooit op deze manier zullen zien. Het zien van kleur is voor de mens sowieso onmogelijk als het donker is; daar zijn onze ogen niet geschikt voor.
Met de digitale camera kunnen we dankzij de gevoeligheid van de sensor dus meer zien dan met het blote oog mogelijk is. Zelf in het met lichtvervuiling overgoten Nederland. Of je als fotograaf zover wilt gaan is een keuze die je zelf moet maken.
De Melkweg zonder lichtvervuiling
Willen we de Melkweg, of eender welke sterrenhemel dan ook, echt goed fotograferen? Dan zullen we naar een donkere plek moeten gaan. In vergelijking met Nederland en de Benelux zijn de Dark Sky Parks een redelijk alternatief, maar nog liever plaatsen zoals in het Zuiden van Frankrijk en het midden van Spanje.
Natuurlijk zijn er legio mogelijkheden te vinden, mits ze maar ver genoeg van steden en andere lichtbronnen zijn. De eerste echte ervaring met een indrukwekkende Melkweg was in 2013 in Kroatië, hoewel ook daar de steden en dorpen aan de Adriatische Kust veel licht produceren. Dit jaar zijn we in Frankrijk naar het Verdon Natural Regional Park geweest, midden in de Provence waar het erg donker is. Dit gaf een mooie gelegenheid om de nachtelijke hemel en de Melkweg eens te vergelijken met wat we in Nederland zien en ervaren.
Een vergelijk tussen de Melkweg met en zonder lichtvervuiling
Hoewel de richting van de foto niet hetzelfde is, geven deze twee onbewerkte RAW bestanden duidelijk weer wat het verschil is tussen een plek waar de lichtvervuiling extreem is, en een plek waar het een stuk minder is. Bedenk nog even dat de foto uit Frankrijk op 2 kilometer van het dorp Castellane is, waar ook redelijk wat lichtvervuiling is. Maar zelfs dat is dus niets in vergelijk met Nederland. De manier hoe een Nederlander als ik dan naar de sterrenhemel kijkt, is met open mond van verbazing.
En dan de post-processing. Wat kunnen we uit deze foto’s halen wanneer we het RAW bestand in Lightroom onder handen nemen? Ik heb de onderstaande foto’s van de Melkweg op dezelfde manier bewerkt als de foto van de Melkweg uit Nederland
Het nabewerken van de foto in Lightroom geeft plotseling een resultaat dat vergelijkbaar is met al die foto’s die op Internet te vinden zijn. Het zijn foto’s waarvan wij Nederlanders vaak denken dat het ‘niet echt’ kan zijn. En ja, ook hier is het resultaat niet zoals we het letterlijk zien wanneer we onder die prachtige sterrenhemel staan. Maar bedenk: wij kunnen geen kleur in het donker zien, de camera wel. In feite is deze bewerking niets meer als het (plaatselijk) verhogen van contrast.
Extreem bewerken
Maar we kunnen verder gaan, net zoals we gedaan hebben met de foto van de Melkweg uit Nederland. Een verdere post-processing in Photoshop met onder andere het selectief wegfilteren van de nog steeds aanwezige lichtvervuiling. Het is een extreme nabewerking, dat zeker. Maar het eindresultaat is een indrukwekkende Melkweg. En dat alles uit één enkele foto van 15 seconde belichting met ISO 6.400.
De Melkweg en lichtvervuiling gaan niet samen
Zo wordt duidelijk in hoeverre de lichtvervuiling van Nederland ons parten speelt bij het fotograferen van een sterrenhemel. Zelfs op de donkerste plekken in Nederland is het veel lichter dan wat ik ervaren heb in het gebied van het Verdon Natural Regional Park in Frankrijk.
De prachtige foto’s van de Melkweg waarmee Internet overspoeld wordt zullen we in ons land nooit kunnen maken. Daarvoor moeten we (ver) reizen. Er zijn gebieden waar het nog donkerder is dan in de Provence. Hoe de Melkweg daar aan het spant staat is volgens mij niet voor te stellen voor iemand die het nooit eerder heeft gezien. Wil je weten waar er nog donkere plekken in Europa zijn? Kijk dan eens op http://darksitefinder.com/maps/europe.html.
Voor nu geniet ik van de foto’s die ik tijden de paar donkere nachten in het Verdon Natural Regional Park heb gehad, want vergeet niet; er is nog een grote lichtbron die roet in het eten kan gooien: de Maan. Zo lang die aan de hemel staat kan er bij het licht van de Maan zelfs in het donkerste hoekje van de planeet ‘s-nachts gelezen worden en zal de Melkweg letterlijk overstraalt worden.
Bekijk ook mijn mooiste Melkwegfoto’s in het blogartikel
Mijn beste foto’s van de Melkweg
[…] sterker aanwezig dan bij andere, maar indien er met contrasten gewerkt wordt, zoals ik dat doe bij het nabewerken van foto’s met de sterrenhemel of Melkweg, zal die ruis nog eens versterkt worden. Voor een foto die verkleind wordt voor gebruik op internet […]
Nog een vraag over de ISO. In een ander artikel (startrails) schrijf je dat de seconden er niet toe doen voor het aantal sterren. Wel de ISO. Hoe hoger de iso, hoe meer sterren. Of het nu 5 of 20 seconden zijn, dat maakt dan in je artikel niet uit. Vraag: is dit voor melkweg zelfde? Momenteel heb ik de Sony A7III die met hoge iso goed overweg kan. Als ik normaal moet belichten bij 1600 iso en dan 20 sec, zou ik dan voor hetzelfde nu bij iso 6400 aan 5 seconden hetzelfde krijgen qua licht maar wel meer… Lees verder »
Hey André, De Melkweg zijn sterren, en nevels. Ook die bewegen door de rotatie van de Aarde. Dus ook daar geldt dat een lange sluitertijd niet het licht van die bewegende objecten verzameld, maar uitsmeert over een aantal pixels. Sluitertijd maakt uit, tot het moment dat de tijd zo lang wordt dat de puntjes streepjes worden. Heb je een fullframe met 25mm brandpunt, dan zou je met de regel van 500 tot maximaal 20 seconden kunnen belichten. Belicht je 20 seconden in plaats van 10 seconden, zullen de sterren (simpel gezegd) 2x zo helder worden in je beeld, omdat ze… Lees verder »
Nando, bedankt voor je reactie.
Dat is eigenlijk precies wat ik bedoel. De belichting van beide foto’s is dezelfde. Maar, … bij foto hoge iso (6400) is de sensor gevoeliger, dus leg ik toch meer Melkweg vast?
Zal het binnenkort eens uitvogelen met testfoto’s, want de Melkweg blijft bij mij toch een probleem op een of andere manier.
Klopt, een gevoeligere sensor legt meer Melkweg vast, maar alleen als je de sluitertijd hetzelfde houdt.
Dus ISO1600 en 20 sec is dezelfde belichting als ISO6400 en 5 sec. Met andere woorden, wat je aan Melkweg op de foto krijgt is precies hetzelfde. De extra gevoeligheid die je heb doe je teniet door korter te belichten
Al je ISO6400 en 20 sec belicht, dan pas leg je meer Melkweg vast
Het probleem van Nederland komt dan om de hoek kijken; door de lichtvervuiling zal je foto het risico hebben om overbelicht te zijn.
Hoi Nando,
Dan ben ik toch benieuwd naar die techniek die je gebruikt in photoshop om strooilicht er uit te zuiveren. komt daar nog een artikel over of heb je de naam van die techniek zodat ik zelf op internet verder op onderzoek kan.
Groetjes Jasper
Hallo Jasper, dank je voor je reactie. Strooilicht is heel moeilijk eruit te halen. Er is wel een techniek die ik af en toe gebruik, en misschien is dit wel een leuke om die uit te gaan leggen. Hiervoor is wel Photoshop noodzakelijk. Hoe de techniek heet weet ik niet, dus daar kan ik je helaas niet mee helpen. Wanneer je namelijk zoekt op internet kom je al direct bij de nachtfilters die dit voor een deel doen. Maar de techniek die ik gebruik filtert meer dan alleen kleurzweem uit de foto, ook licht zelf. Ik ga erover nadenken om… Lees verder »
Wat ik laatst ontdekt heb is dat je in LR bij paneel HSL de verzadiging van oranje en geeltinten omlaag kunt schroeven om een groot deel van de lichtvervuiling aan de horizon weg te halen. Wellicht nog te perfectioneren met een graduatiefilter om het ter plaatse aan te pakken.
Hallo André,
Je hebt helemaal gelijk. He HSL paneel geeft leuke mogelijkheden. Vergeet echter niet dat die kleur in meer kan zitten dan je in eerste instantie verwacht. Door een geeltint eruit te halen verander je bijvoorbeeld ook het groen, en blauwtinten, en oranjetinten. En het HSL kun je niet als gradient gebruiken, helaas. Hoewel er natuurlijk wel wegen zijn om dit te doen.
Ik gebruik liever mijn nachtfilter, maar het HSL kan inderdaad een mooi hulpmiddel zijn.
[…] om een idee te hebben hoe erg de lichtvervuiling op die locatie is. Zeker als je van plan bent om de Melkweg te fotograferen, is dit erg belangrijk. Lofoten is echter ongeschikt voor de kern van de Melkweg te fotograferen, […]
Mooie beschrijving. Wel even een (misschien onbenullige) vraag. Er wordt wel eens gesproken over een filter die veel lichtvervuiling kan wegnemen. Nando, jij hebt een ander schrijven waarin je PureNight filter beschrijft. Echter, voor een meer amateur zoek ik een vergelijkbaar soort filter, hoeft niet top van top te zijn. Dus stukkie goedkoper. Daarbij keek ik op de website van deze: https://www.camerafilterstore.nl/ Heb deze mensen ook gemaild, maar krijg geen bevredigend advies wat erg jammer is. Je zou denken dat zij weten wat ik moet hebben. Dan nu de vraag: Hoe heet zo’n soort filter, is dat een polarisatiefilter? Ben… Lees verder »
Hallo André, De PureNight is inderdaad specifiek voor lichtvervuiling, zoals ik in mijn review geschreven heb. Camerafilterstore.nl heeft er zelfs een stukje over geschreven met mijn link in dat artikeltje waar ook jouw naam in staat. Blijkbaar wisten ze niet van het bestaan daarvan en geheel ten onrechte vertellen ze dat deze filters niet in Nederland te krijgen zijn. NiSi heeft ook zo’n filter (Natural Night Filter), net als Benro (True Night Filter). Ze zijn gewoon in de Nederlandse winkels verkrijgbaar. Niet echt super van camerafilterstore… De filters zijn wel kostbaar. Voor minder dan 150 euro kom je er niet,… Lees verder »
[…] ooit een nachtelijk landschap met sterren en de Melkweg heeft gefotografeerd kent het probleem: lichtvervuiling. Zeker in de Benelux is de hoeveelheid lichtvervuiling een regelrechte ramp; er is nagenoeg geen […]
Een mooie uitleg weer met bijpassende mooie voorbeelden.
Inderdaad jammer van de lichtvervuiling die je vooral hier hebt.
Erg indrukwekkende foto’s met een mooie duidelijke uitleg. Voor de meeste camera’s is een ISO van 3200 of zelfs 6400 toch echt wel te hoog gegrepen vrees ik zodat de ruis natuurlijk erg gaat overheersen. Maar het laat wel mooi zien wat er mogelijk is.
Tegenwoordig zijn die ISO’s toch goed te bereiken, maar met wat oudere camera’s zal het inderdaad wat ruis opleveren. Dan is het de vraag wat je wilt: of geen foto, of eentje met wat meer ruis.
Wil een fotograaf graag dit soort foto’s gaan maken, zal de keuze voor een camera met goede ISO prestaties noodzakelijk zijn.