De samenstand van Jupiter en Venus

Eind juni stonden er twee extreem heldere sterren aan Westelijke hemel, vlak na zonsondergang. Deze sterren stonden elke volgende dag dichter bij elkaar, tot 30 juni. Op die avond naderden deze twee zwerfsterren elkaar op een uitzonderlijke korte afstand. De naam zwerfster, of dwaalster werd vroeger in de Griekse oudheid Planetos genoemd (πλανήτης), en dat zijn deze twee heldere sterren dan ook: planeten.

Er zijn in ons Zonnestelsel maar liefst acht planeten die hun rondjes rond de zon draaien. Vijf van die acht kunnen we aan de nachtelijke hemel zien zonder hulpmiddelen: Mercurius, Venus, Mars, Jupiter en Saturnus. De twee verst verwijderde planeten Uranus en Neptunus kunnen we niet zonder verrekijker of telescoop zien. Natuurlijk is de Aarde een van die acht en om die te zien is het alleen nodig om rond te kijken. Afgezien van Mercurius zijn de zichtbare planeten vaak de helderste lichtpuntjes aan de hemel. Jupiter en Venus spannen de kroon en ik weet zeker dat iedereen deze twee planeten al vaak gezien heeft, zelfs zonder het te beseffen. Op 30 juni stonden Venus en Jupiter erg dicht bij elkaar en gelukkig waren de weersomstandigheden gunstig om die samenstand te kunnen zien. De helderste planeet is Venus en de minder heldere is Jupiter.

De schijnbare afstand tussen Jupiter en Venus bedroeg bij de dichtste benadering ongeveer 22 boogseconden. Het is moeilijk om een idee te hebben van wat die onderlinge afstand nu precies is. Dat wordt pas duidelijk als je iets ter vergelijking erbij hebt. Gelukkig was het op 30 juni ook volle maan en dank zij twee foto’s die met hetzelfde brandpuntsafstand zijn gemaakt – een van de planeten en een van de maan – was het eenvoudig om deze twee foto’s met Photoshop te combineren. Nu pas wordt duidelijk hoe dicht deze twee planeten bij elkaar hebben gestaan. In werkelijkheid zal de volle maan nooit bij Venus in de buurt aan de hemel staan, maar wat zou het mooi zijn geweest als het wel kon.

Het fotograferen van de twee planeten is niet zo moeilijk. Een kwestie van ‘richten en op de ontspanknop drukken.’ Liefst met een tele objectief en natuurlijk op statief. De foto zal echter niet erg spannend zijn zonder iets erbij. Tijdens het hoogtepunt van de samenstand had ik niet meer dan de bladerenkruin van een notenboom ter beschikking. Foto’s door die bladeren geven een leuk patroon, maar de planeten lijken niet veel meer dan een tweetal ‘hotpixels’. Toch is de gevoeligheid van de camerasensor zo groot dat naast de lichtzwakste van de twee planeten een aantal minuscule lichtpuntjes te zien kunnen zijn. Dit zijn de manen van Jupiter.

Helaas zijn de manen op deze foto’s voor internet niet te zien. Het is wel te zien dat de helderste planeet een sikkelvorm heeft. Ten minste; met enige moeite en je zou het missen als het niet verteld wordt. Je moet de foto wel even aanklikken voor de grotere versie.

Normaal gesproken is er een telescoop nodig om de manen van Jupiter en de sikkelvorm van Venus goed te kunnen zien. De ervaring met digitale astrofotografie heeft me echter overtuigd dat er veel meer mogelijk is dan in eerste instantie lijkt. Begin dit jaar had ik per ongeluk de manen van Jupiter op de foto gekregen dus ik wist dat het mogelijk was. Met hulp van Photoshop en een juiste serie belichtingen zou er meer uit de foto’s te halen zijn. Met een uitgekiend contrast is het dan ook weer gelukt om de manen van Jupiter op de foto te krijgen. En een 100% uitsnede uit de foto maakt het ook mogelijk om dit in een foto op webformaat te laten zien.

Klik zeker een keer op de foto’s voor de grotere versies.  Dan zijn er in de 100% uitsnede duidelijk drie manen links van Jupiter te zien. Dit zijn van links naar rechts Europa, Ganymedes en Io. Dit heb ik opgezocht aan de hand van de positie ten opzichte van de planeet zelf, iets wat tegenwoordig eenvoudig via internet te doen is. Omdat Venus zo verschrikkelijk helder is, is de sikkel veel moeilijker te zien. Ik begon me af te vragen of er niet nog meer uit te halen valt. Een soort HDR-achtige bewerking waarbij de helderheid van beide planeten zo ver terug gebracht wordt dat er meer te zien is. Met een aantal van de foto’s met verschillende belichtingen, die ik van de planeten gemaakt had, heb ik opnieuw een poging ondernomen met de volgende foto als resultaat.

De heldere ‘overbelichte’ planeten heb ik bijzonder ver in helderheid terug kunnen brengen waardoor er details zichtbaar zijn geworden. Natuurlijk de manen van Jupiter en de sikkel van Venus (die net als de Maan ook schijngestalten heeft). Maar wat me helemaal verbaasd heeft zijn de ‘details’ die bij de planeet Jupiter zijn verschenen. Misschien is het omdat ik het graag zou willen zien, maar ik heb sterk het vermoeden dat de patronen die ik in de planeetschijf zie, een hint zijn van de wolkenbanden die zo kenmerkend zijn voor Jupiter. Een ongekend detail voor niets meer dan digitale spiegelreflex en een 400mm objectief met 2x teleconverter.

Door de helderheid terug te dringen valt op dat beide planeten ongeveer dezelfde schijnbare diameter hebben. Ik las een leuke wetenswaardigheid hierover. Wie een beetje bekend is met planeten weet dat Jupiter vele malen groter is dan Venus; het is zelfs de grootste planeet in ons Zonnestelsel. In werkelijkheid is Jupiter maar liefst 11 maal zo groot als Venus. De reden waarom beide planeten dan toch even groot lijken komt omdat Jupiter heel wat verder weg staat. De werkelijke afstand van Jupiter bedraagt hier 910 miljoen kilometer en Venus slechts 78 miljoen kilometer. Een snelle berekening laat zien dat Jupiter dan ook 11 maal zo ver weg staat waardoor die schijnbare diameter inderdaad even groot is.

Dit is allemaal leuk en aardig, maar al die bewerkingen van twee ‘hot-pixels’ is niet zo bijster fotogeniek, zelfs niet tot het niveau wat ik heb bereikt. Het is dan ook mijn interesse in wat kan en wat niet kan met normale foto apparatuur, gecombineerd met de interesse in astronomie die dit voor mij persoonlijk bijzonder maakt. Voor het fotominnende publiek is de samenstand van beide planeten alleen aantrekkelijk in een mooi landschap. Ten minste, dat denk ik dan.

En om eerlijk te zijn ben ik zelf heel erg blij met een aantal leuke landschapsfoto’s waarin die twee planeten een mooie toevoeging zijn. Daarom tot slot een paar foto’s vanaf de Strabrechtse Heide van deze bijzondere samenstand aan de Westelijke hemel.