Soms nodigt een landschap uit om zoveel mogelijk daarvan op de foto te zetten. In dat geval kan een groothoek objectief niet groot genoeg zijn, en zelfs met een fisheye objectief zal een beeldhoek van 180° het maximum zijn wat we kunnen halen – los van de (extreme) vervorming die optreedt bij dit soort objectieven. Het liefst zouden we rondom willen fotograferen. En dat kan als we een 360 graden panorama maken.
Geschatte leestijd: 15 minuten
De manier hoe ik een 360 graden panorama ga maken, en wat voor apparatuur en software ik gebruik, wordt in dit bericht uitgelegd. Daarbij verwijs ik ook door naar twee eerder verschenen artikelen. Deze behandelen de reden waarom een panorama het beste in verticale stand kunnen fotograferen, en hoe we parallax verschuiving kunnen voorkomen. Ik adviseer daarom die twee artikelen ook door te lezen mocht je daar nog niet bekend mee zijn.
De benodigde apparatuur
Om een 360 graden panorama te maken – dus helemaal rond fotograferen – gebruik ik het liefst mijn 15mm fisheye objectief. Dit is een lineair fisheye objectief wat betekent dat het gebruik daarvan een beeldvullende foto oplevert en geen cirkel.
Doordat de beelddiagonaal van dit objectief 180° is heb ik maar 6 foto’s nodig om helemaal rond te fotograferen. Ik hou daarbij ongeveer 30% overlap aan zodat de foto’s straks goed aan elkaar geplakt kunnen worden. Oh ja, ik vergeet bijna te vermelden dat de camera verticaal gemonteerd wordt, wat eenvoudig kan door het gebruik van het L-bracket.
Uitlijning en waterpas zetten is belangrijk
Ik gebruik een nodal-slide om de parallax, die ontstaat door het roteren, te corrigeren (lees: parallax-correctie bij panorama’s). De afstand die de camera uit het rotatiecentrum geplaatst moet worden heb ik voor verschillende objectieven (en camera’s) op mijn gemak uitgezocht en op een kaartje geschreven. De optimale rotatiehoek heb ik daar ook bij geplaatst zodat ik in het veld alleen maar de juiste waarden hoef in te stellen.
Ook de optimale rotatie hoeken zijn bepaald.
Om zo nauwkeurig mogelijk te werken is een statief vereist. Een balhoofd met rotatiemogelijkheid (panning) om de camera te kunnen roteren is noodzakelijk, of je moet een speciale panoramakop in bezit hebben. In mijn geval heb ik een roterende aansluitplaat (panning clamp van RRS) zodat ik onafhankelijk van hoe ik mijn statief heb staan de camera perfect waterpas kan plaatsen.
Tot slot is natuurlijk de camera noodzakelijk; in dit geval een full frame model om maximaal gebruik te kunnen maken van het fisheye objectief. Maar elke camera en objectief is natuurlijk mogelijk.
Het vinden van een geschikte plek
Het is even zoeken naar een geschikte plek om een 360 graden panorama te maken. Het nadeel met panorama’s is dat alles klein op de foto komt, nog meer dan bij (ultra)groothoek foto’s. Dat kan betekenen dat de foto minder spectaculair kan worden dan voorzien, simpelweg omdat al die interessante dingen in de foto in het niet vallen. Bovendien zal een horizon altijd in het midden staan wat het gevolg van een camera opstelling die perfect waterpas staat.
Pas ook op met bewegende objecten in beeld. Bewegende rietpluimen, takken, golven in water of wolken kunnen fouten opleveren in het uiteindelijke resultaat. Rechte lijnen kunnen bij een verkeerde plaatsing een vreemd en onaantrekkelijke kromme worden. Hieronder staan twee voorbeelden waarin deze effecten goed zichtbaar zijn.
De belichting instellen
Hoe zit het met de belichting als je een 360 graden panorama gaat maken? Lucht en grond kunnen een groot verschil in helderheid hebben. Hierdoor is het instellen van de belichting iets waarbij we goed moeten nadenken. Ik wil voorkomen dat de foto’s die ik ga maken elk een andere belichting krijgen dus stel ik de camera op handmatig in (manual ofwel [M]). Ik werk bij een redelijk groot verschil tussen de lichte lucht en de donkere grond graag met bracketing: 5 opnamen met een verschillende belichtingen.
Maar hoe weet ik nu welke waarde ik moet kiezen? Dat is simpel. Ik stel het gewenste diafragma in voor een grote scherptediepte, dat is meestal f/11, en een lage ISO waarde. Vervolgens meet ik de belichting van het donkerste deel in beeld, en het lichtste deel. Dit is respectievelijk 1/30 sec en 1/250 sec.
Dan moet ik zorgen dat de bracketing zeker tussen deze twee waarden inzit. Ik stel de camera daarom in op 1/60 sec en een bracketing van 2 stops (meer over werken met de term stops). Mijn camera zal dus foto’s maken met de volgende sluitertijden 1/15 – 1/30 – 1/60 – 1/125 – 1/250.
Helemaal rond fotograferen
Dan kan ik starten met een 360 graden panorama te maken. Daarvoor maak ik een bracketing serie met de camera in de hoeken die ik op het kaartje heb geschreven: 0° – 60° – 120° – 180° – 240° – 300°. Ik kijk daarbij niet meer door de zoeker of op live-view. Ik roteer de panoramakop (panning) en stel de hoeken in die ik ooit uitgezocht heb voor deze combinatie. Dat alles staat vermeld op het spiekbriefje.
Maar pas op! Als de zon schijnt is er schaduw. En aangezien we helemaal rond fotograferen zullen we ook onze eigen schaduw op de foto krijgen. Ik als fotograaf kan natuurlijk aan de kant gaan staan maar het statief zal zichtbaar zijn. We kunnen dit voor lief nemen en later in Photoshop eenvoudig weghalen, of we zoeken een positie op waarbij de schaduw niet storend is of wegvalt in een andere schaduw. Hoe je dit ook doet, houdt er rekening mee.
Voorbereidingen voor het samenvoegen
Voor het samenvoegen van de foto’s tot de daadwerkelijke panorama gebruik ik het programma PTgui. Natuurlijk zijn er alternatieven zoals Lightroom Classic, maar die zijn misschien minder flexibel en slecht aan te passen naar je wensen. Het samenvoegen doe ik met JPEG foto’s, dus ik moet de RAW bestanden eerst bewerken en opslaan als JPEG plaatjes. Je kunt eventueel ook RAW gebruiken in PTgui, en zelfs meerdere belichtingen.
Zelf geef ik de voorkeur om eerst van elke foto een HDR te maken, en die foto’s dan op te slaan als JPEG, maar je moet daarvoor je eigen favoriete methode voor zoeken. Er is niet een manier die de beste is. Bij het bewerken en omzetten naar JPEG is het belangrijk om geen lenscorrectie uit te voeren, zeker bij fisheye foto’s. Wat wel belangrijk is, is het verwijderen van vignettering.
Hoewel ik voor dit panorama bracketing heb gebruikt, bleek dit niet echt nodig. Het dynamisch bereik van mijn camera was groot genoeg om de hele foto uit één RAW bestand te bewerken tot een gewenst resultaat. Achteraf bleek de bracketing dus niet echt noodzakelijk maar het kon geen kwaad ze te maken. Weggooien kan altijd nog, opnieuw de foto’s maken is vaak minder makkelijk.
Het samenvoegen in PTgui
Een 360 graden panorama maken betekent dat je de vrijheid hebt om de compositie helemaal naar wens te kiezen. De horizon blijft weliswaar in het midden, maar ik kan bepalen waar ik de randen van de foto plaats. Hiermee kan ik een prettige opbouw van de foto maken, rekening houdend met de elementen die ik in de foto heb.
In dit geval kan ik het groepje bomen mooi gebruiken om de zijkanten ‘aan te kleden’. De zon zelf probeer ik in dit geval ergens op 1/3 van een zijkant te houden. In de onderstaande varianten zie je hoe groot de vrijheid is met het maken van de verdeling van beeldelementen in de compositie.
Panorama samenvoegen en the finishing touch
Als eenmaal een goede uitsnede gevonden is, kunnen de foto’s door PTgui samengevoegd worden tot het gewenste panorama. Dit panorama is echter nog niet het eindresultaat. Door de wind is het landschap continu in beweging; wolken bewegen, takken bewegen en golven op het water staan niet stil. Hierdoor ontstaan de zogenoemde stitch-fouten die afbreuk doen aan de foto. Natuurlijk kunnen deze gecorrigeerd worden.
Je ziet deze fouten niet in het complete beeld, alleen wanneer je inzoomt op de foto. Toch is het verstandig om ze eruit te halen, zeker wanneer je de foto een keer groot afdrukt, of zelfs verkoopt. Dan wil je niet dat die foutjes, waarvan je waarschijnlijk niet meer wist dat ze erin zaten, in het eindresultaat zichtbaar zijn.
Fouten repareren in Photoshop
Doordat ik de losse foto’s in PTgui ook als losse bestanden kan opslaan is het mogelijk om in Photoshop fouten weg te halen. Kleine fouten zijn eventueel ook met een clone-brush te repareren, waaronder ook de schaduw van het statief dat duidelijk zichtbaar is, maar de grotere stitchfouten zijn eenvoudiger te corrigeren met de losse bestanden.
Door de verschillende foto’s in Photoshop als layers op elkaar te stapelen kan ik met lagen en maskers een mooie vloeiende overgang maken op de plekken die fouten vertonen. Dit leg ik nu niet in detail uit maar ik laat wel het layer-pallet zien dat ik voor deze foto heb gebruikt.
Wil je meer weten over het werken met lagen en maskers?
Kijk dan naar mijn artikel met de video uitleg Werken met lagen en maskers in Photoshop
Hoe complex deze correcties bij een 360 graden panorama zijn, hangt af van de fouten die optreden tijdens het maken van het panorama. Dan zijn er ook stitchfouten mogelijk door eventuele beweging in het landschap of van het onderwerp. Het concert-panorama waarover al eens geschreven heb is een voorbeeld waarbij het corrigeren veel moeilijker dan in een relatief statisch onderwerp zoals dit landschap.
Het eindresultaat
Als final touch heb ik de foto iets toch nog iets gecropt. Niet aan de linker of rechterkant, maar aan de onderzijde. Door het gebruik van het fisheye objectief is een stukje van het statief op de foto gekomen, maar wat belangrijker is; ik wil de horizon niet helemaal in het midden hebben. Het kleine stukje dat nu aan de onderzijde verdwenen is wordt niet gemist.
Op deze manier maak ik mijn panoramafoto’s. Soms hoef ik geen 360 graden panorama te maken, of kan het niet. In dat geval fotografeer ik slechts een deel van de 360 graden. Zoals bij alle groothoek en ultragroothoek foto’s blijft ook bij panorama’s het gevaar aanwezig dat er tè veel op de foto komt. Maar dit is natuurlijk ook de uitdaging.
Gebruikte apparatuur
- Canon EOS 5D mark 3
- Canon EF 15mm f/2,8 fisheye
- Really Right Stuff L-bracket
- Gitzo Systematic GT3542ls series 3 statief
- Really Right Stuff BH-55 balhoofd voorzien van Really Right Stuff PCL-Pro panning clamp
- Really Right Stuff 192 Precision Plus Package nodal slide
- PTgui panorama software
- Adobe Lightroom CC en Photoshop CC
Ben je op zoek naar fotografie apparatuur? Overweeg dan om de aanschaf via mijn site bij Cameraland.nl te doen. Ik krijg daarvoor een kleine commissie waarmee ik mijn website kan bekostigen.
http://www.cameraland.nl
Overweeg je om filters te kopen, kies dan bij voorkeur voor het merk Haida. Je kunt deze filters via deze website verkrijgen in mijn webwinkel. De filters worden geleverd via de importeur Omnifoto.nl
Ga direct naar de webwinkel voor Haida filters
[…] Lees meer over 360° foto’s met de RRS nodal setup: https://www.nandoonline.com/het-maken-van-een-360-panorama/ […]