Gebruik van ND gradient filters

Ik heb ze al een tijd in het bezit: een set ND gradiënt filters. Voor wie er wel van gehoord heeft, maar eigenlijk niet goed weet wat het precies zijn, even een korte toelichting over het gebruik van ND gradient filters

Geschatte leestijd: 6 minuten

ND filters zijn grijsfilters die een bepaalde hoeveelheid licht tegenhouden. Ze zijn volledig neutraal van kleur zodat er geen (of nauwelijks) kleurzweem optreedt. De afkorting ND staat voor Neutral Density. De hoeveelheid licht die tegengehouden wordt is afhankelijk van de sterkte. Een 0,3ND filter houdt één stop licht tegen, een 0,6ND filter twee stops en een 0,9ND filter in totaal drie stops.

Ze komen nog in veel sterkere varianten waarvan het 3,0ND filter een van de sterkste is: het filter houdt maar liefst 10 stops licht tegen. Dit filter staat ook bekend als de Big Stopper.

Een ND gradiënt filter is een variant die een verloop heeft van grijs naar helder. Op die manier kan in een deel van de foto een bepaalde hoeveelheid licht tegen gehouden worden.

Nu iedereen weer op de hoogte is laat ik zien wat het gebruik van ND gradiënt filters voor een resultaat oplevert. De eerste vraag die vaak gesteld wordt is: “Waarom een ND gradiënt filter als ik dit ook in Photoshop kan doen?”

En ja, dat is een terechte vraag. Het is eenvoudig om in het veld drie foto’s te maken om die vervolgens in een fotobewerkingsprogramma samen te voegen, of om uit één enkel RAW bestand meerdere belichtingen te halen die dan samen worden gevoegd. Sterker nog, in een foto die op deze manier digitaal bewerkt is kan de overgang veel nauwkeuriger gemaakt worden dan met een ND gradiënt filter te behalen is.

Misschien is hèt grote voordeel van filters dat bewegende onderwerpen gefotografeerd kunnen worden. Bij een serie opnamen met verschillende belichtingen, zoals in de bovenstaande foto, zullen bewegende delen op een andere plek in de verschillende foto’s verschijnen. Dat levert ghosting op. Bedenk ook dat het maken van foto’s met meerdere belichtingen een statief vereisen voor het beste resultaat. Met filters ben je daarvan verlost. Al met al meer voordelen dan je in de eerste instantie zou verwachten.

Om eerlijk te zijn heb ik de filters tot voor kort maar weinig gebruikt. Veel tè weinig, want het is niet alleen een uitdaging om in het veld direct een foto te maken die qua belichting helemaal in balans is, maar het fotograferen wordt plotseling meer dan simpelweg een aantal foto ‘s te maken om vervolgens thuis te kijken hoe de belichting moet zijn. Het is niet verkeerd om op die manier te werken, begrijp me niet verkeerd. Het werken met filters levert een veel bewustere manier van fotograferen op.

Hoe er met een ND gradiënt filter gewerkt moet worden wil ik niet in dit artikel aan bod komen. Ik wil laten zien wat het resultaat is dat met deze filters te behalen valt. Aan de hand van de volgende twee foto’s is het resultaat van een 0,6ND soft gradiënt filter te zien.

Hoewel de compositie iets anders is, is het verschil in opnamen direct te zien. De linkerfoto is zonder filter gefotografeerd met +0,5EV (1/180) belichtingscorrectie. De rechterfoto is mèt filter en +1EV (1/125sec) belichtingscorrectie gefotografeerd. Beiden met ISO100 en f/11. Er zijn geen nabewerkingen op uitgevoerd, afgezien van een klein beetje contrast.

Behalve in het open veld met wolkenluchten is een ND gradiënt filter ook op andere plaatsen goed inzetbaar. Onlangs heb ik in het bos gebruik gemaakt van het 0,6ND soft gradiënt filter om een betere balans tussen de bovenkant en onderkant van de foto te krijgen. Het zou niet direct de locatie zijn waar gebruik van een dergelijk filter voor de hand ligt. De plaats is naast een dicht naaldbos, onder de kruin van een loofboom. De tijd is de late schemering.

Hoewel het resultaat van dit 2 stops ND soft gradiënt filter niet direct in het oog valt is het onmiskenbaar aanwezig. Doordat het bos zo donker is wordt bij een goede belichting de lucht, die tussen de boomtoppen zichtbaar is, veel te helder (linkerfoto: ISO100, f/11, -1EV, 8sec). De balans in de foto wordt veel beter bij de rechterfoto (ISO100, f/11, -1EV, 10sec), waar het ND gradiënt filter net dat beetje extra licht tegenhoudt.

Er zijn momenten dat een ND gradiënt filter niet (meer) werkt. Vooral bij een zonsondergang kan het verschil in helderheid tussen de lucht en het landschap zo groot worden dat het moeilijk wordt om dit verschil met een filter op te vangen. Zeker de soft gradiënt filters werken dan minder goed: het verloop is tè geleidelijk. Een hard gradiënt filter werkt in dat geval beter – mits er geen of nauwelijks elementen boven de horizon uit steken. De onderstaande foto is gemaakt met een 1,2ND hard gradiënt filter (4 stops) waarbij de overgang op de horizon ligt. De grafheuvel ligt echter nèt in dat overgangsgebied en wordt iets te donker. Dit kan (of moet) dan nog gecorrigeerd worden in de nabewerking. De graspol steekt ook boven de horizon uit, maar dit is niet storend.

Ik had natuurlijk deze foto met meerdere belichtingen kunnen maken om deze later in Photoshop samen te voegen. Maar dat had ghosting opgeleverd van de grassprietjes. Ik had deze foto niet uit één RAW bestand kunnen halen. Daarvoor zat er weer teveel dynamische bereik in dit landschap.

Ik maak gebruik van filters van het merk Lee. Deze filters zijn uitmuntend van kwaliteit, wat zich vertaalt naar de prijs. Alternatieven zijn onder andere filters van Hitech of van Cokin. Zorg in ieder geval voor een filterhouder in plaats van schroef filters. Dit levert complete vrijheid op waarbij zelf bepaald kan worden waar de overgang moet komen.