Het gebruik van lijnen in een foto

Met behulp van lijnen in een foto kunnen we bepalen hoe je door de foto zal kijken. We hebben namelijk de neiging om lijnen te volgen. Als fotograaf hebben we daarmee een krachtig hulpmiddel ter beschikking om de blik van iemand in de foto te vangen, of om deze zelfs uit de foto te leiden. Dat laatste is meestal niet het meest gewenste, maar het is mogelijk. Met dit artikel duik ik wat dieper in op het gebruik van lijnen in een foto.

In het artikel over compositieregels en compositieleer hebben ik gekeken naar de verschillende manieren hoe objecten in een foto geplaatst kunnen worden. De negen basisvormen, die in dat artikel aan bod zijn gekomen, geven een goede uitgangspositie om orde in chaos te scheppen, waarbij er een mooie balans in de foto ontstaat.

Lees meer over de negen basisvormen uit de compositie theorie in mijn artikel over compositie
Hoe gebruik ik compositieregels en compositieleer

Wanneer je goed kijkt naar de basisvormen, zie je dat dit gebaseerd is op het plaatsen van objecten op beeldassen. Dit brengt balans in de foto, en zodoende een prettige opbouw. Vaak vormen die objecten lijnen waarlangs je blik door de foto geleid wordt.

Vooral lijnen die als diagonalen door de foto lopen, waaronder je voor het gemak ook de driehoekscompositie onder kunt laten vallen, werken erg prettig als kijklijn. Rechte lijnen, zowel horizontaal als vertikaal, werken daarentegen een prettige kijklijn tegen.

Vermijd horizontale of vertikale lijnen in een foto

Het gebruik van horizontale of vertikale lijnen maakt het minder makkelijk om door de foto heen kijken. Die lijnen kunnen het zelfs tegenwerken. Het oog volgt deze lijnen, waardoor je continu op en neer kijkt, of van links naar rechts, zonder dat je blik ergens heen geleid wordt. Dit kan een onrustig effect teweegbrengen waardoor er geen rustpunt in de foto is.

Horizontale en vertikale lijnen kunnen wel werken als dit als herhalend thema in de foto terug komt. Ze maken het beeld in zekere zin abstract. Je zou dit ook kunnen zien als een variatie op een veldcompositie. Met andere woorden, horizontale of vertikale lijnen is niet per definitie fout, maar ze brengen geen duidelijk aandachtspunt in de foto, en leiden je blik niet door het beeld heen.

Diagonalen: volg de lijn de foto in, niet de foto uit

In de meeste gevallen worden diagonale lijnen in een foto als heel prettig ervaren. Deze lijnen leiden je blik de foto in (of uit), en brengen je op een heel natuurlijke manier naar de verschillende onderdelen waaruit je foto opgebouwd is.

Je kunt objecten langs een diagonale lijn positioneren, maar het is ook mogelijk om een object als diagonaal door het beeld te laten lopen. De bovenstaande foto van de waterloop op de Faeröer eilanden is daar een goed voorbeeld van. De waterloop is de diagonaal die je blik naar het dorp in de verte brengt. Dit dorp is niet het onderwerp, dat is de waterval. Maar het dorp is wel een punt waar je door de natuurlijke kijkrichting terecht komt.

Denk aan de leesrichting

We lezen als westerling van links naar rechts. Dit voelt als heel natuurlijk. Een diagonaal werkt dan ook het prettigste als deze van links naar rechts de foto in loopt. Deze diagonaal is voor ons een stijgende lijn. We kunnen deze gebruiken om de blik heel natuurlijk de foto in te leiden, naar een onderwerp aan het eind van deze lijn. Dit komt natuurlijk omdat het de natuurlijke leesrichting is.

Neem je de dalende lijn, dan loopt deze in feite van rechts naar links de foto in. Maar omdat we ook deze lijn “van links naar rechts lezen” lijkt het alsof deze lijn onze blik de foto uit leidt. Ook hier geldt weer, het is niet fout, maar het is wel iets om rekening mee te houden.

Van diagonaal naar driehoek

Wanneer er een stijgende en dalende lijn in een compositie gecombineerd wordt, dan kan er een driehoek ontstaat, wederom een van negen basisvormen. Het is een hele sterke compositievorm die heel goed werkt, zowel als statische als dynamische vorm.

Ook hier geldt weer; je kunt objecten langs een beeldas plaatsen waardoor een driehoekvorm ontstaat, of je kunt lijnen in een foto gebruiken die een driehoek vormen. Het combineren is ook mogelijk. Het idee is, dat de lijnen van de driehoek je oog leiden, door de foto heen, of naar een bepaald punt.

Curven en S-curven als lijnen in een foto

Behalve diagonalen kunnen S-curven ook eenvoudig gebruikt worden om je blik door een foto heen te leiden. In feite kun je het zien als een speelse variatie op de diagonaal, of een combinatie van verschillende diagonalen. De S-curve kan op verschillende manieren in beeld verschijnen; als een echte S-vorm, of als een gecomprimeerde S-vorm, wat neerkomt op een in elkaar gedrukte S-curve.

Gebruik lijnen in een foto om iets te laten zien

Om de aandacht van een kijker te vangen, is het belangrijk dat die aandacht in de foto blijft. De aandacht mag niet de foto uit leiden. Het is redelijk eenvoudig om lijnen in je compositie te plaatsen, maar om daarmee de aandacht te vangen, en gevangen te houden, vind ik heel moeilijk.

Het is belangrijk dat lijnen in je foto ergens naar leiden, dat ze je helpen om door een foto heen te kijken. Een lijn die naar niets leidt, zal geen tevreden gevoel geven. Wanneer er iets is dat langs die lijn te vinden is, of het punt waar de lijn naar toe leidt, dan blijf je als kijker geïnteresseerd naar de foto kijken. Maar dat onderwerp, het punt van aandacht, hoeft niet het eindpunt te zijn.

Hou de aandacht in de foto gevangen

Ik heb geleerd dat het punt waar de kijklijn naar toe leidt niet per sé een onderwerp hoeft te bevatten. Het kan ook zorgen dat je alle elementen in een foto ziet, dat je op een natuurlijke manier van punt naar punt door de foto kijkt. Dit is een concept dat veelvuldig door fotograaf Bruce Percy wordt gebruikt in zijn fotografie, en waar hij ook veel over geschreven heeft. Zijn kijk op compositie, het leiden van een oog door een foto heen, spreekt mij heel erg aan.

Wanneer ik de manier die Bruce Percy gebruikt op de bovenstaande foto van het strand van Skagsanden op Lofoten probeer toe te passen, dan valt in eerste instantie de beek door de sneeuw op. Die leidt je blik in de richting van het water (via een S-curve, of een speelse diagonaal?). Je belandt vervolgens bij het water en de donkere wolken, die of meer in een driehoeksvorm je oog naar de berg brengt. Daar aangeland, gaat je oog dwalen naar een nieuw houvast, een aandachtspunt. Dit is waarschijnlijk opnieuw de beek, die zo contrasteert met de omliggende sneeuw.

Hou het simpel

Ik merk dat deze opbouw van een foto het beste werkt wanneer je niet te veel elementen in je foto hebt. Ongewenste objecten in de foto kunnen dit ‘door de foto heen blijven dwalen’ teniet doen. Daarom is het altijd belangrijk om geen storende elementen buiten of buiten de kijkcirkel te hebben. Ongewenste, opvallende dingen zullen je oog trekken en daarmee de balans uit de compositie halen.

Met deze manier van kijken wordt ook snel duidelijk dat de horizontale lijnen en vertikale lijnen met deze methode van beeldopbouw niet werken. Diagonalen en curven in een foto zijn hiervoor het meest geschikt.

Lijnen in een foto zijn geen beeldassen

De lijnen in een foto zijn belangrijk, dat is wel duidelijk. Diagonale lijnen en S-curven, werken dus heel goed om je blik door een foto heen te leiden. De lijnen die we van de gulden snede of de regel van derden kennen, zie ik dan ook niet als echte lijnen, maar als beeldassen waarlangs je objecten kan plaatsen.

Maar de kruispunten die deze beeldassen met elkaar maken vormen echter de belangrijke plekken in een foto. Dit zijn de aandachtspunten, of zwaartepunten in de foto waar de echte lijnen, de diagonalen en S-curven naar toe kunnen leiden. Het hoeft natuurlijk niet.

Alles samen gevat

Lijnen in een foto kunnen gebruikt worden om het oog door een foto heen te leiden. Probeer die lijnen te gebruiken om de blik in de te brengen, en te houden. Lijnen helpen ook om samenhang tussen de objecten in een foto te brengen. Bedenk dat de beeldassen die we kennen van de regel van derden en gulden snede geen lijnen als dusdanig zijn.