Het scherpstellen van een foto

Het scherpstellen van een foto is heel eenvoudig. Je drukt de ontspanknop in en de camera zorgt voor de juiste scherpte. Dit gebeurt snel, binnen een oogwenk, en het is bijzonder nauwkeurig. Ik vermoed echter, dat je toch nog steeds foto’s hebt die niet perfect scherp zullen zijn. In dit bericht over het scherpstellen van een foto wil ik de mogelijkheden die je hebt laten zien, zodat de kans op een goede, scherpe foto zo groot mogelijk wordt.

Geschatte leestijd: 20 minuten

Autofocus is het automatische scherpstellen van een foto. Dit doet de camera voor je, en dit gebeurt bijzonder snel. Vaak is het ook heel nauwkeurig. En toch gaat het niet altijd goed.

Duik je wat dieper in op de scherpstel mogelijkheden van je camera, dan vind je verschillende manieren van scherpstellen. Hoeveel en welke je hebt, hangt af van je camera, maar er zijn er altijd een aantal bij, die vrijwel elke camera heeft. Dan komt de vraag, welke moet je gebruiken?

Scherpstel mogelijkheden

Voor ik de verschillende instellingen voor het scherpstellen van een foto behandel, wil ik eerst de scherpstel-mogelijkheden benoemen. Ik duik niet in op alle opties die er zijn, maar benoem de belangrijkste. Er kunnen variaties op zijn, maar die zijn vaak heel specifiek voor een cameramerk of cameratype.

Single Focus

Je kunt de camera laten scherpstellen en die scherpte vast laten houden zo lang je de ontspanknop half ingedrukt houdt. Pas als je de ontspanknop los laat, en opnieuw half indrukt, wordt de afstand opnieuw gemeten. Dit heet vaak Single Focus, of One Shot, of iets vergelijkbaars.

Servo Autofocus

Wanneer je onderwerp continu beweegt, is het mogelijk om je autofocus ook continu te laten werken. Op die manier blijft de camera de afstand tot je onderwerp meten, en zal de scherpte op dat onderwerp behouden blijven. In ieder geval, zo goed mogelijk. Dit heet vaak servo-AF of continu AF.

Manual Focus

Natuurlijk heeft elke camera ook de mogelijkheid om handmatig scherp te stellen. Het afstand meten is meestal niet uitgeschakeld, maar er wordt niet langer door de camera scherp gesteld. Hierdoor is er altijd wel een signalering in de zoeker, of op het LCD scherm, wanneer je volgens de camera je onderwerp scherp hebt.

Welke instelling kun je het beste gebruiken voor het scherpstellen van een foto?

Dit is geen gemakkelijke vraag. Of beter gezegd, hier is niet een enkel antwoord op te geven. Wat je het beste kunt gebruiken hangt af van je onderwerp, je objectieven, je camera, maar ook je persoonlijke voorkeur. Het komt er op neer dat je moet gaan uitproberen wat voor jou het fijnste werkt, dus ga er veel mee experimenteren.

Toch zijn er wel wat richtlijnen te geven, startpunten als het ware, vanwaar je op ontdekking kunt gaan om je favoriete manier te vinden. Uiteindelijk moet je de manier vinden die op de eenvoudigste, prettigste manier, de meeste scherpte foto’s zal geven. Om nogmaals een cliché te geven; er is geen goed of fout. Tenzij je veel onscherpe foto’s als fout aanrekent.

Kan de camera niet scherpstellen?
Lees dan mijn blogbericht Wanneer scherpstellen niet lukt

1. Automatisch uit alle scherpstelpunten laten kiezen

Dit is meestal de standaard instelling van elke camera. Er wordt automatisch gekozen voor een of meerdere scherpstelpunten in het deel van het beeld waar de camera denkt dat het onderwerp zich bevindt. Oudere, of meer eenvoudige camera’s hebben misschien maar 9 scherpstelpunten. Nieuwe moderne camera’s kunnen er honderden tot duizenden hebben. Bijvoorbeeld, de Canon EOS R heeft maar liefst 5.655 autofocuspunten ter beschikking.

Over het algemeen zitten de scherpstelpunten van een camera rond het midden gecentreerd. Hoe meer scherpstelpunten er zijn, hoe groter het oppervlak van je foto die voor scherpstelling gebruik kan worden. Dit geeft de camera de gelegenheid om willekeurig over het hele beeld scherp te stellen, zonder dat je de camera hoeft te richten.

Moderne mirrorless camera’s zoals de Sony Alpha serie, een aantal uit de Nikon Z serie of de Canon R serie hebben zelfs beeldherkenning zodat een lichaam, gezicht of zelfs een oog herkend kan worden. De camera zal dan automatisch daarop scherpstellen. Daarover later meer.

Voordeel van deze instelling

Mocht je in servo-AF fotograferen, dan kan de camera je onderwerp over het beeld heen volgen met de autofocus punten. Voor actie, sport, of andere fotografie waarbij je een snel bewegend onderwerp moet volgen, maakt het niet zoveel uit waar het onderwerp in beeld is. De camera kiest de scherpstelpunten die nodig zijn om de scherpte op je onderwerp te houden.

Nadeel van deze instelling

De camera herkent niet altijd je onderwerp. Hoewel de software slim en snel is, kunnen er situaties zijn waarbij de camera het verkeerde object in beeld als onderwerp kiest. Zo kan het zijn dat bij een portret op de achtergrond scherpgesteld wordt, of dat, met een voorgrond, juist op die voorgrond scherpgesteld wordt in plaats van het onderwerp dat daar achter staat.

2. Zelf een enkel scherpstelpunt kiezen

Je kunt ook zelf een scherpstelpunt kiezen. Dat kan het middelste punt zijn, of een van de andere scherpstelpunten die de camera ter beschikking heeft. Met de joystick, of via een andere keuze manier kun je het scherpstelpunt door je beeld heen verplaatsen.

Deze manier zorgt ervoor dat er altijd op de plek die jij wilt scherp gesteld wordt. Het maakt niet uit of er iets in de voorgrond is, of op de achtergrond. Alleen op dat ene punt wordt scherp gesteld.

Je kunt vaak hulppunten rondom dat ene punt activeren, om scherpstelling wat te vergemakkelijken. Soms ook mogelijk om het scherpstelpunt nog verder te verkleinen, wat een bijzonder nauwkeurige scherpstelling mogelijk maakt.

Voordelen van deze methode

Door zelf een scherpstelpunt te kiezen, weet je heel zeker waar de camera op zal scherpstellen. Je hebt dit helemaal in de hand, en bent niet afhankelijk van wat de camera als onderwerp zal uitkiezen. Deze manier geeft je controle, terwijl je toch gebruik maakt van de snelle en nauwkeurige autofocus van je camera.

Nadelen van deze methode

Er kleeft wel een nadeel aan het gebruik van één enkel scherpstelpunt. Je onderwerp moet ook daadwerkelijk op de plek staat waar je het scherpstelpunt hebt gekozen. Dit kan problemen opleveren wanneer je onderwerp beweegt. In dat geval moet je het onderwerp wel heel nauwkeurig volgen.

Je kunt eventueel gebruik maken van hulppunten rond het geselecteerde autofocuspunt. Dit geeft je enige speling zodat het volgen makkelijker wordt. Je camera moet dan wel deze optie hebben. Ondanks dat zal deze manier minder geschikt zijn voor sport of onderwerpen die veel en snel bewegen.

3. Handmatig een gebied kiezen waar automatisch een focuspunt gekozen mag worden

Er zijn ook combinaties mogelijk van de camera laten kiezen, en zelf kiezen. Welke opties je hebt, is natuurlijk afhankelijk van welke camera je hebt, en van welk merk. Je moet je gebruiksaanwijzing erop naslaan om dit te weten te komen.

Meestal zijn de beschikbare scherpstelpunten verdeeld in zones. Bijvoorbeeld links, rechts, boven of onder, en misschien zijn er nog andere varianten. Door een zone te kiezen vertel je de camera dat deze alleen de autofocuspunten in die zone mag gebruiken om automatisch een scherpstelpunt te kiezen.

Ik kan me voorstellen dat dit goed werkt als je – bijvoorbeeld – je onderwerp altijd links in beeld wilt houden. Zo kan de camera met de scherpstelpunten aan de linkerkant het onderwerp blijven volgen. Objecten die rechts zijn worden zodoende volledig genegeerd.

4. Gezichtsautofocus en oog autofocus

Moderne camera’s hebben de mogelijkheid om een gezicht te herkennen en te volgen met de scherpstelling. Vooral de moderne spiegelloze (mirrorless) camera’s, die vaak ook heel erg veel autofocuspunten over het beeld heen hebben, zijn hier heel goed in. Deze camera’s kunnen ook oog autofocus hebben, waarbij zelfs het oog herkend wordt, en door het beeld heen gevolgd kan worden.

De opties gaan tegenwoordig heel ver daarin. Ook de ogen van dieren kunnen herkend worden, en zelfs het dichtstbijzijnde oog kan herkend worden. Moderne camera’s geven de mogelijkheid tot gezichtsherkenning, zodat je een voorkeur kunt instellen wiens gezicht in een groep mensen gevolgd wordt. Het merk Sony is heel ver in het gebruik van deze vormen van autofocus. Maar ook de Panasonic DC-S1 heeft een heel goede gezichtsautofocus en oog autofocus, die ook op dieren werkt.

Inmiddels gebruiken alle mirrorless camera’s een vorm van lichaam, hoofd, gezicht en oog autofocus. Heb je een spiegelreflex camera, dan is die mogelijkheid niet aanwezig, of heel beperkt.

Voordelen van deze methode

Gezichtsautofocus en zeker oog autofocus heeft als grote voordeel dat je zeker weet dat de camera automatisch op de juiste plek scherp stelt. Zeker met het fotograferen van modellen, zowel in studio als daarbuiten, als bij bruiloften en feesten, zal de camera vaak en snel op de juiste plek scherpstellen: het gezicht of de ogen.

Nadelen van deze methode

Voor een of enkele personen in beeld kan dit perfect werken, maar wanneer er veel mensen in beeld zijn, kan de camera wel eens de verkeerde persoon kiezen om op scherp te stellen. Hou daar altijd rekening mee.

Veel camera’s geven wel de mogelijkheid om een ander gezicht te kiezen, maar of daar altijd te tijd voor is, hangt af van de situatie en hoe snel je dit kunt doen. Wist je dat je bij sommige Sony camera’s prioriteit aan een of meerdere personen kunt toekennen? Zo zal de camera je juiste persoon eruit kiezen.

Welke methode voor het scherpstellen van een foto gebruik je het beste in welke situatie?

Dit is wat nu zo moeilijk te beantwoorden is. Daarom vertel ik als eerste, dat de adviezen die ik hier geef niet per sé de enige of beste methode is. Misschien is er voor jou een iets andere manier die fijner en beter werkt.

Handmatig één enkel focuspunt kiezen

Dit is een nauwkeurige manier om op de gewenste plek scherp te stellen, precies waar jij wilt. Je kunt makkelijk door een voorgrond heen fotograferen, zonder dat daar op scherpgesteld wordt. Je hebt volledige controle.

Het is met deze methode ook eenvoudig om nauwkeurig scherp te stellen en, met het vasthouden van de scherpte op dat punt, de compositie te wijzigen. Met je joystick kun je het scherpstelpunt kiezen dat je graag wilt. Werk je met een kleine scherptediepte, dan kan dit een hele prettige, nauwkeurige manier van scherpstellen zijn.

Lees meer over gebruik van een enkel scherpstelpunt in het volgende blog artikel: “Waarom zoveel scherpstelpunten”
https://www.nandoonline.com/waarom-zoveel-scherpstelpunten/

Een enkel punt werkt het beste wanneer je de tijd hebt, en je onderwerp niet of niet veel beweegt. Is je onderwerp wel bewegelijk, waardoor het moeilijker is om het autofocuspunt exact op de juiste plek te houden, dan kun je de hulppunten inschakelen. Dit geeft meer speelruimte.

De camera automatisch uit alle focuspunten laten kiezen

Door de camera automatisch een scherpstelpunt (of meerdere tegelijkertijd) te laten kiezen, geeft je de camera controle over wat scherp zal zijn. Om te voorkomen dat op het verkeerde scherp gesteld wordt, moet het onderwerp wel duidelijk zijn.

Fotografeer je sport en actie, of zelfs dieren, dan kan deze scherpstel methode heel goed werken. Het onderwerp is vaak heel duidelijk, en beweeglijk. Door de camera de mogelijkheid te bieden om uit alle scherpstelpunten te kiezen, samen met servo-AF, kan de scherpstelling perfect het onderwerp door het beeld heen volgen.

Een variatie hierop is zone-AF, waarbij je de automatische scherpstelling alleen in een bepaald deel van het beeld laat werken. Dit kan van toepassing zijn als het onderwerp wat weg kan vallen, waardoor de camera moeite kan hebben om het onderwerp te kiezen. Op deze manier hou je dan beter controle over waar er scherp gesteld wordt.

Gezichtsautofocus en oog autofocus

Wanneer er mensen gefotografeerd worden, dan is gezichtsautofocus en oog autofocus een perfect manier om de camera de scherpstelling op de juiste plek te laten uitvoeren. Dit is ideaal voor portretten en studio. Maar zeer zeker bij bruiloften of andere gelegenheden met mensen, kan dit een hele snelle en nauwkeurige manier zijn.

Je moet voor deze manier van scherpstellen wel alle autofocuspunten actief hebben, zodat de camera deze ook kan gebruiken. Over het algemeen zal een gezichtsautofocus of oog autofocus ook niet werken, als de camera niet alle autofocuspunten ter beschikking heeft.

Hou er rekening mee dat het gezicht, of de ogen ook zichtbaar moeten zijn. Vaak schakelt de camera wel over op het scherpstellen op lichamen wanneer er geen gezicht of ogen zichtbaar zijn. Let ook op dat er op de juiste persoon scherpgesteld wordt.

Handmatig scherpstellen

Er is ook nog de mogelijkheid om handmatig scherp te stellen. Over het algemeen is dit geschikt voor onderwerpen die niet snel bewegen, of zelfs helemaal niet. Maar ook als een heel nauwkeurige scherpstelling nodig is, kan handmatig scherpstellen nodig zijn. Denk daarbij aan macro fotografie.

Hoewel handmatig scherpstellen vaak geschikt is voor onderwerpen die niet bewegen, waarbij je van statief werkt, of onder heel gecontroleerde situaties, kan handmatig scherpstellen ook onder andere omstandigheden goed werken. Vaak is het een kwestie van oefenen, waarbij technieken zoals focus peaking bij spiegelloze camera’s erg behulpzaam kan zijn, maar ook de kwaliteit en bouw van het objectief kan bepalend zijn hoe goed handmatig scherpstellen is.

Stel je camera in voor je eigen voorkeur in scherpstellen

Behalve de scherpstel methoden en instelmogelijkheden die ik heb uitgelegd, zijn er nog andere handigheden die helpen om een scherpe foto te maken. Veel van deze dingen zijn heel persoonlijk, en misschien zelfs specifiek voor bepaalde fotografie. Ik noem er een paar op.

Scherpstellen via LCD scherm

Het LCD scherm van je camera kan heel prettig werken om handmatig scherp te stellen. Over het algemeen is het zelfs nauwkeuriger dan de autofocus. Dit komt omdat je het beeld op het LCD scherm kunt vergroten.

Door het beeld op je LCD scherm te vergroten, wat meestal tot ongeveer 10x gaat, kun je handmatig perfect scherpstellen. Voor spiegelreflex camera’s kan dit via liveview, en spiegelloze camera’s hebben deze optie natuurlijk altijd ter beschikking, eventueel met hulp van focus peaking.

Dit werkt het beste met handmatig scherpstellen, of wanneer je de AF-ON knop gebruikt en de ontspanknop van je camera alleen voor de belichting.

AF-ON knop

Vrijwel elke camera heeft op de achterkant een AF-ON knop. Deze kun je met de duim bedienen. Door de scherpstelling via de ontspanknop uit te schakelen, hou je de scherpstelling via de AF-ON knop over. Zo heb je perfecte controle over wanneer de camera de autofocus moet gebruiken, en wanneer niet. Zo lang je de AF-ON knop niet indrukt, zal de scherpstelling niet werken, zelfs niet als je de ontspanknop indrukt.

Lees meer over het gebruik van de AF-ON knop in mijn blog bericht: “creatief gebruik van autofocus”
https://www.nandoonline.com/creatief-gebruik-van-autofocus/

Gebruik de custom instelmogelijkheden van je camera

Het is niet verstandig om slechts één enkele scherpstelinstelling te gebruiken. Er zijn situaties dat het beter is om naar een andere scherpstelinstelling te schakelen. Zeker wanneer je verschillende soorten fotografie beoefend, kan het helpen om meer scherpe foto’s te krijgen.

Je kunt alles elke keer opnieuw instellen, maar dit levert situaties op waarbij je misschien een keer één bepaalde instelling vergeet, of dat het omschakelen te lang duurt. Maar daarom gebruik van je custom-instelmogelijkheden van de camera. De standen 1-2-3 op Sony, U1-U2 op Nikon, en de C1-C2-C3 op Canon geven de mogelijkheid om de camera met een handomdraai een heel andere instelling te geven, specifiek voor een bepaalde soort fotografie. Elke camera heeft er wel een aantal ter beschikking.

Denk bijvoorbeeld aan een instelling voor landschappen, met single focus, een enkel scherpstelpunt handmatig kiezen, enkel beeld, handmatige belichting, ISO100, en witbalans daglicht. Die zou je onder de knop C1 kunnen programmeren.
Voor vliegende vogels zou je vervolgens servo-AF, automatische kiezen uit alle autofocus punten, serie opnamen, sluitertijd voorkeuze met 1/1000sec, auto-ISO, en auto witbalans onder de knop C2 kunnen zetten. Zo kun je snel schakelen tussen de twee instelmogelijkheden, door alleen te schakelen tussen C1 en C2, zonder dat je alle instellingen handmatig moet verzetten.

Tot slot

Er zijn nog veel meer mogelijkheden hoe de autofocus werkt. Sommige camera’s hebben heel uitgebreide menu’s waarbij je het gedrag van de autofocus tot in detail kunt instellen. Dit is echter te gedetailleerd voor dit artikel, en te specifiek voor het camera merk dat je gebruikt. Ik raad je aan om dit proefondervindelijk uit te proberen, eventueel met behulp van de handleiding.

Ik hoop dat dit artikel je in ieder geval een idee geeft in welke richting je de autofocuspunten kunt gaan (laten) kiezen, en hoe je de camera kunt instellen voor jouw fotografie. Het is belangrijk om dingen uit te proberen, om zo te weten te komen welke manier voor jou het beste werkt.

Ben je op zoek naar fotografie apparatuur? Overweeg dan om de aanschaf via mijn site bij Cameraland.nl te doen. Ik krijg daarvoor een kleine commissie waarmee ik mijn website kan bekostigen.
http://www.cameraland.nl

Overweeg je om filters te kopen, kies dan bij voorkeur voor het merk Haida. Je kunt deze filters via deze website verkrijgen in mijn webwinkel. De filters worden geleverd via de importeur Omnifoto.nl
Ga direct naar de webwinkel voor Haida filters