Hoe kies je het juiste grijsfilter voor jouw foto?

Als je graag landschapsfoto’s maakt, dan heb je waarschijnlijk wel eens nagedacht over het gebruik van een grijsfilter. Misschien heb je ook een hele mooie set filters in bezit. Maar weet je welk grijsfilter je moet gebruiken? Hoe kies je het juiste grijsfilter voor jouw foto? In dit blog vertel ik daarover.

Geschatte leestijd: 18 minuten

Een landschap fotograferen kan een heel fijne bezigheid zijn. Een mooie locatie kiezen, het juiste moment van de dag uitzoeken, en met het juiste licht kun je fantastische foto’s maken. Een landschap is ook heel geduldig, zodat je de tijd hebt om allerlei dingen uit te proberen.

Lees ook mijn blogbericht over het kiezen van sluitertijden op Lofoten:
Spelen met water in beweging

Een hele lange sluitertijd kiezen

Normaal gesproken ben je aangewezen op de sluitertijd die volgt op de keuze van een ISO waarde en een diafragma. De ISO waarde probeer je meestal zo laag mogelijk te houden, en het diafragma kies je om een gewenste scherptediepte te verkrijgen. Met de sluitertijd zorg je dan dat de foto goed belicht is.

De sluitertijd is voor een landschapsfoto in veel gevallen van ondergeschikt belang. Maar er zijn situaties waarin het mooi kan zijn om heel bewust een sluitertijd te kiezen die de beweging in het landschap zichtbaar maakt. Aangezien je niet straffeloos een langere sluitertijd kunt kiezen, moet je gebruik maken van stukjes donker glas om het licht tegen te houden.

Kijk ook naar mijn lezing over systeemfilters
speciaal voor fotoclubs, verenigingen en fotogroepen
De lezing Fotograferen met Systeemfilters

Neutraal gekleurde grijsfilters

Om licht tegen te houden zijn er neutraal gekleurde grijsfilters op de markt. Deze donkere stukjes glas of plastic stellen je in staat om langere sluitertijden te gebruiken. Een goed kwalitatief filter zorgt dat de kleur niet beïnvloed wordt, iets wat in het verleden wel eens een probleem was. De Big Stopper van Lee is daar een goed voorbeeld van. Maar ook de vaak goedkope filters kunnen zorgen voor een lelijke kleurzweem.

Ik gebruik de filters van het merk Haida, die van hoge kwaliteit zijn, en absoluut geen kleurzweem hebben.
Mocht je op zoek zijn naar een filter systeem, kan ik het Haida M10 systeem en de Red Diamond filters ten zeerste aanraden.

Hoe sterk zijn grijsfilters?

Grijsfilters zijn er in verschillende sterktes. Helaas wordt die sterkte niet altijd op dezelfde manier aangeduid. Er zijn 3 notaties in omloop, die allemaal op hetzelfde neerkomen. Het vertelt je hoeveel stops licht het filter tegen houdt. Het is dus heel belangrijk om de notatie op je filter te kunnen lezen, zodat je ze kunt herkennen.

Notatie 1: het aantal stops

De vermelding van het aantal stops is natuurlijk de meest eenvoudige, en meest duidelijke weergave. Deze notatie vertelt je hoe veel keer je sluitertijd verdubbelt moet worden. Je moet dus wel leren rekenen met stops.

• 1 stop ND
• 2 stop ND
• 3 stop ND
• 4 stop ND
• 5 stop ND
• 6 stop ND
• 10 stop ND
• 15 stop ND

Notatie 2: hoeveel langer je sluitertijd wordt

Deze notatie geeft aan hoeveel langer je sluitertijd zal worden. Zoals je weet is elke stop een verdubbeling van je de sluitertijd. Dit betekent dat een filter wat 3 stops licht tegen houdt, de sluitertijd 8x zo lang maakt. Reken maar uit: 2 x 2 x 2 = 8. Een 3 stops filter kan dus de vermelding ND8 hebben.

Een ND64 filter houdt het licht dan 64x tegen. Dit is hetzelfde als 6 stops (2 x 2 x 2 x 2 x 2 x 2 = 64). Een ND1000 is een 10 stops filter.

• 1 stop ND = ND2
• 2 stop ND = ND4
• 3 stop ND = ND8
• 4 stop ND = ND16
• 5 stop ND = ND32
• 6 stop ND = ND64
• 10 stop ND = ND1000
• 15 stop ND = ND32000

Notatie 3: de logaritmische schaal

De derde en laatste notatie is een vermelding van ND 0,9, ND 1,2 en ND 3,0. Deze nummers zijn gebaseerd op een logaritmische schaal met grondtal 10. Je moet wat van wiskunde af weten om hier een touw aan vast te knopen, maar het komt neer op de logaritme van de hoeveelheid licht die tegengehouden wordt.

• 10log(2) = 0,3 = ND 0,3 = 1 stop ND
• 10log(4) = 0,6 = ND 0,6 = 2 stop ND
• 10log(8) = 0,9 = ND 0,9 = 3 stop ND
• 10log(16) = 1,2 = ND 1,2 = 4 stop ND
• 10log(32) = 1,5 = ND 1,5 = 5 stop ND
• 10log(64) = 1,8 = ND 1,8 = 6 stop ND
• 10log(1000) = 3,0 = ND 3,0 = 10 stop ND
• 10log(32000) = 4,5 = ND 4,5 = 15 stop ND

Je hoeft deze berekening echt niet te onthouden. Wat je wel moet onthouden is, dat je het getal deelt door 0,3. Dan is het eenvoudig te berekenen hoe sterk het filter is. Het ND 0,9 delen door 0,3 levert 3 op, een 3 stops filter. Een ND 3,0 delen door 0,3 levert 10 op, een 10 stop filter. Enzovoort.

Maar: hoe kies je het juiste grijsfilter voor jouw foto?

Nu we weten hoe we de filters van elkaar kunnen onderscheiden, kunnen we gaan kijken welk filter je het beste kunt gebruiken voor jouw foto. De gewenste sterkte van het filter hangt van veel dingen af. Je moet rekening houden met het effect dat je wilt behalen, je brandpunt, het onderwerp, weersomstandigheden en de tijd van de dag.

Als het donker weer is, heb je misschien een minder sterkt filter nodig dan wanneer er een volle zon is. Rond de schemering heb je misschien helemaal geen filter nodig om het effect te bereiken dan dat je wilt hebben. Als je zonder filter al een sluitertijd hebt van 15 seconden, zal een 10 stops filter zinloos zijn, want dat levert een belichtingstijd op van zeker vier uur.

Hieruit wordt eigenlijk al duidelijk dat je een grijsfilter moet kiezen naar gelang de sluitertijd die je wilt hebben. Ga dus geen 10 stops filter gebruiken omdat je het hebt, maar ga het gebruiken wanneer je het nodig hebt.

Je kunt kiezen tussen ronde filters of een filtersysteem.
Ik help je kiezen als je niet goed weet welke het meest voor jou geschikt zijn.
Lees mijn blogbericht of de keuze tussen Ronde filters of een filtersysteem

Hoe lang moet je sluitertijd worden?

Het eerste wat je moet doen is, het bepalen van de sluitertijd die je wilt gebruiken. En welke je wilt gebruiken, hangt af van je onderwerp, en je persoonlijke wens. Ik heb vijf verschillende situaties genomen, en leg uit welke sluitertijd voor die situaties vaak het mooiste beeld opleveren.

1. Een effen wateroppervlakte

Wil je een effen wateroppervlakte hebben, dan kan het nodig zijn om een lange sluitertijd te gebruiken. Hoe lang hangt af van de beweging die er in het water aanwezig is. Is je doel een effen oppervlakte, zonder enig detail, dan kan een belichtingstijd van minimaal een minuut noodzakelijk zijn, misschien zelfs langer.

Afhankelijk van het moment van de dag, en van de bewegingen in het water, kan voor dit soort effecten het beste een 10 stops of een 15 stops filter gebruikt worden.

2. Een wildwaterstroom

Voor een wildwaterstroom is het vaak wenselijk om de beweging van het water zichtbaar te maken. Een te lange sluitertijd zal elke beweging onzichtbaar maken, waardoor het water effen wit, of helemaal glad wordt.

Om de beweging in het water zichtbaar te maken, zal er een kortere sluitertijd nodig zijn. Uit mijn ervaring varieert dit tussen de 1/4 seconde en 5 à 10 seconden. Alles hangt af van hoe snel het water stroomt.

In deze situaties is een 3 stops filter vaak heel geschikt, misschien een 4 stops of een 6 stops, hoewel deze laatste al snel te donker wordt. Het hangt natuurlijk ook af van de locatie van de wildwaterstroom. Is die in een donker bos gelegen, of onder de open lucht. Het juiste filter hangt dus af van de lichtomstandigheid.

3. Waterval

Een waterval is iets waar het vaak wel prettig is om een wat langere sluitertijd te gaan gebruiken. Hierdoor wordt het water als een gordijn, en vormt een mooi lijnenpatroon. Sluitertijden voor dit soort objecten liggen optimaal tussen de 1 en 15 seconden. Langere sluitertijden geven meestal bijna hetzelfde effect als 15 seconden.

Het filter dat het beste gebruikt kan worden hangt af van de locatie van de waterval. Is die in een bosrijke omgeving, dan zal er een minder donker filter nodig zijn dan een waterval onder de volle zon. Een grijsfilter van 6 stops of zelfs 10 stops werkt vaak goed. Maar wees niet bang om terug te gaan naar een 3 stops filter.

4. Branding

De branding is het mooist als de wilde golven en opspattend water zichtbaar is. Hiervoor wil je dus niet een heel lange sluitertijd gebruiken, want die effent het water zo dat er geen branding meer zichtbaar is. Dit kan natuurlijk je wens zijn, maar als dat niet zo is, dan kun je voor een branding vaak sluitertijden gebruiken die tussen de 1/4 en 4 seconden liggen. Hoe lang het moet zijn, hangt ook af van het welk tij het wordt. Terugtrekkend water is vaak minder snel en turbulent dan een opkomende vloed.

Ga je de branding fotograferen, dan kan een 3 stops of 4 stops filter perfect zijn. Een 6 stops of 10 stops is al snel veel te lang. En wie weet kun je ook gewoon zonder filter de juiste sluitertijd behalen.

5. Wolken

Is het de bedoeling om de beweging van wolken vast te leggen, schat dan in hoe hard de wolken bewegen. Dit bepaalt namelijk voor een groot deel de juiste sluitertijd.

Bewegen de wolken heel hard, dan kan een sluitertijd van 30 seconden al voldoende zijn. Bij een langzame beweging van de wolken kan 5 minuten nog te kort zijn. Schat dit in voor je een sluitertijd kiest, want een te lange sluitertijd kan van een wolkenlucht een saaie, effen lucht maken.

Voor het fotograferen van bewegende wolken zou ik een 10 stops filter gebruiken, en mogelijk een 15 stops. Stormt het, dan zou een 6 stops filter al voldoende kunnen zijn.

Effect van brandpuntafstand en afstand tot je onderwerp

Het is voor lange sluitertijden fotografie belangrijk om te bepalen hoe je de beweging in het water of in de wolken zichtbaar wilt hebben. Maar hou ook rekening met de brandpuntsafstand en de afstand tot je onderwerp. Een tele objectief vergroot niet alleen je onderwerp, maar ook de beweging van water en wolken. Een groothoek objectief verkleint, waardoor dezelfde beweging minder zal opvallen.

Dit geldt ook voor de afstand tot je onderwerp, natuurlijk. Bedenk het maar als volgt: wanneer het water per seconde een meter aflegt, dan zal de beweging minder opvallen als er 20 meter van die waterstroom in beeld zal zijn, dan wanneer er maar 2 meter van die waterstroom in beeld is.

Kies je filter om een gewenste sluitertijd te bereiken

Kies je grijsfilter om een gewenste sluitertijd te bereiken, kies niet een filter om vervolgens een sluitertijd uit te rekenen. Dit is heel belangrijk. Dit betekent dat je moet bepalen hoe de beweging in beeld moet komen.

Kijk ook naar mijn lezing over systeemfilters
speciaal voor fotoclubs, verenigingen en fotogroepen
De lezing Fotograferen met Systeemfilters

Sta je bij een branding, en je wilt die wilde golven in beeld hebben, kies dan een sluitertijd die daarvoor geschikt is. Dit kan bijvoorbeeld 1 seconde zijn, of zelfs korter. Wil je de golven niet, en een egale wateroppervlakte, dan zal er een heel lange sluitertijd nodig zijn. Misschien wel minuten lang.

In het eerste geval zal een 3 of 4 stops filter voldoende zijn. In het tweede geval misschien een 10 stops filter.

Meet je belichting bij je gewenste scherptediepte en een ISO die zo laag mogelijk is, en bereken dan hoeveel stops je van de gewenste sluitertijd verwijdert zit. Dan weet je welk filter je moet gaan gebruiken. Eventueel kun je de ISO waarde aanpassen om zodat je uitkomt op het filter dat je in bezit hebt.

Heb je moeite met het uitrekenen van de juiste sluitertijd, dan kun je natuurlijk gebruik maken van Apps, of gewoon een spiekbriefje waarop je een de sluitertijden hebt staan, samen met de sluitertijd die bij het grijsfilter hoort. Meestal leveren fabrikanten ook zo’n spiekbriefje.

Ik gebruik de App Photopills als ik mijn spiekbriefje niet bij de hand heb. Deze heeft ook direct een timer ingebouwd, wat wel zo handig is.

Deze ND filters adviseer ik

Veel fotografen kiezen direct voor een 10 stops grijsfilter, en daar blijft het vaak bij. Maar één enkel ND filter is meestal niet genoeg. Afhankelijk van de bovenstaande situaties kan een ander filter beter werken. Hou je van lange sluitertijden fotografie, dan zou ik drie grijsfilters adviseren.

• 3 stops grijsfilter (0,9ND, ofwel ND8)
• 6 stops grijsfilter (1,8ND, ofwel ND64)
• 10 stops grijsfilter (3,0ND, ofwel ND1000)

Hiermee kun je in principe alles fotograferen. Bovendien is het mogelijk om grijsfilters te combineren. Een 3 stop met een 10 stop levert een 13 stops filter op. Een 10 stops met een 6 stops maar liefst een 16 stops filter.

Heb je nog geen filters, kies dan voor een goede kwaliteit.
Ik gebruik de Red Diamond filters van het merk Haida.
Lees mijn Review van het Haida M10 filtersysteem

Hoe zit het met een variabel grijsfilter?

Er zijn situaties waarbij je gewenste sluitertijd heel kritisch komt. Dan kan een 3 stops te weinig zijn, en een 6 stops weer te veel. Je kunt dan door de ISO waarde te veranderen de sluitertijd beïnvloeden.

Of misschien wil je niet rondlopen met meerdere grijsfilters, omdat het te kostbaar is, of omdat het teveel gedoe is om elke keer een ander filter te moeten gebruiken.

In die gevallen kan het handig zijn om een variabel grijsfilter te hebben. Hiermee kun je bepalen hoeveel licht je filter tegenhoudt, tot zekere grenzen. Simpel gezegd, deze filters maken gebruik van twee polarisatiefilters die je onderling kunt roteren. Daarmee regel je hoeveel licht er tegengehouden wordt.

Het principe achter dit variabel grijsfilter zorgt wel voor een nadeel. In de uiterste stand van dit filter zal er een donker kruis in beeld komen. Hou je hier rekening mee, dan kan een variabel grijsfilter erg handig zijn bij een branding of een wildwaterstroom, waar de sluitertijd erg kritisch kan zijn.

Gebruik jij ook wel eens grijsfilters? Welke heb je en welke gebruik je het liefst? Ik vind het leuk als je je ervaringen in een reactie onder dit bericht deelt.