Landschappen fotograferen in zwartwit

Wanneer je op internet kijkt, op sociale media, fotografie fora, of websites, dan zal opvallen dat bijna alle landschapsfoto’s in kleur worden gepresenteerd. Er zijn maar een handvol fotografen die van zwartwit gebruik maken. Ook mijn landschapsfoto’s zijn voor het overgrote deel in kleur, terwijl ik zwartwit zo prachtig vind. Wil je zelf toch eens zwartwit overwegen, dan is dit blog bericht voor jou. Het gaat helemaal over landschappen fotograferen in zwartwit.

In feite is het niet zo vreemd dat de meeste landschappen in kleur worden gepresenteerd. Vaak zijn er prachtige kleuren in de landschapsfoto’s tijdens het gouden uurtje van de dag. Het licht kan dan heel magisch zijn. Is het dan niet zonde als je die kleuren niet laat zien?

Toch zijn we heel erg onder de indruk van de zwartwit foto’s van bekende fotografen zoals Ansel Adams en Henri Cartier-Bresson. Met name de eerstgenoemde is voor veel landschapsfotografen een icoon. Toch volgen we niet in zijn voetstappen door zelf ook de landschappen in een aantrekkelijk zwartwit te presenteren. Vreemd, vind je niet?

Als kleur tegenvalt, dan maar in zwartwit

Regelmatig zie ik fotografen hun foto’s in zowel kleur als zwartwit presenteren. Het gaat dan vaak over dezelfde beeld dat naast elkaar gepresenteerd worden. Vrijwel altijd wordt er door de fotograaf in kwestie de vraag gesteld: “Wat is het beste? Zwartwit, of toch kleur?”

Kijk ik goed naar de zwartwit versie dan betreft het meestal een eenvoudige omzetting met standaard instellingen via een knop in Lightroom, of via een van de vele populaire instant presets van plugins. Er wordt vrijwel nooit gekeken naar de juiste contrasten en helderheden om de foto sprekend te maken. Het komt ook vaak voor dat de kleurenfoto niet het gehoopte resultaat opleverde. De zwartwit versie is dan meestal een laatste redmiddel. Alsof zwartwit het artistieke in de foto tevoorschijn brengt. Helaas, zo werkt zwartwit fotografie niet.

In zwartwit fotografie is het gebruik van vormen, contrasten en helderheden misschien nog wel belangrijker dan bij een kleurenfoto. Maar ook compositie speelt – net als bij kleurenfoto’s – een heel belangrijke rol. Heeft je kleurenfoto geen goede compositie en en mist het lijnen in beeld, dan zal een zwartwit uitvoering dit niet kunnen redden.

Zwartwit moet een bewuste keuze zijn

Kies bewust om landschappen in zwartwit te fotograferen, en gebruik het niet als laatste redmiddel. Leer ook naar het landschap in zwartwit te kijken, leer de kleur te negeren en kijk naar contrasten, naar licht en donker. Als je dit moeilijk vindt, dan ben je niet de enige. Dit vergt veel oefening. Het kan wel helpen als je de camera al op zwartwit instelt wanneer je gaat fotograferen. De fotograaf die een mirrorless camera heeft zal hier zeker in het voordeel zijn, aangezien je de monochroom instelling ook in de zoeker kunt zien.

Lees mijn blogartikel over het instellen van je camera voor zwartwit fotografie
Een zwartwit kijk op de wereld

Het zonesysteem van Ansel Adams in een notedop

Voor de meeste landschapsfotografen zal het zonesysteem van Ansel Adams bekend in de oren klinken. Misschien zelfs voor hen die alleen kleurenfoto’s maken. Dit zonesysteem beschrijft tien verschillende helderheden, die uniek zijn voor bepaalde objecten. Daarmee kun je de foto een heel waarheidsgetrouw contrast geven.

Elke zone heeft een vastgestelde helderheid. Op die manier is het dus niet zo dat elke zwartwit foto ook daadwerkelijk tien zones en zwart zal hebben. Een sneeuwfoto die helemaal geen donkere delen bevat kan dus bestaan uit grijswaarden die horen in zone V tot zone IX. Daarentegen zal een foto met voornamelijk donkere tinten misschien niet verder komen dan zone IV of V. Maar zijn ook situaties waarin het contrast dusdanig is, dat je alle zones terug kunt vinden.

Als je goed kijkt naar het zonesysteem, dan zie je dat tussen elke zone één stop verschil in licht zit. Zo kun je het ook nog vertalen naar een histogram, als je dat graag zou willen.

Zones in een zwartwit foto

In de onderstaande voorbeeldfoto heb ik een aantal zones uit het zonesysteem in de foto aangeduid. Dit is natuurlijk bij benadering, want er is in landschapsfotografie vrijwel nooit een perfecte scheiding tussen de verschillende zones. Ze lopen in elkaar over, en kunnen over de hele foto verdeeld zijn. In de nabewerking kun je de bepaalde delen van de foto de juiste helderheid geven, zoals omgeschreven in het zonesysteem. Hiermee creëer je een heel realistisch contast.

Het zonesysteem in de praktijk

Indien je verwacht dat dit zonesysteem van Ansel Adams tijdens het fotograferen gebruikt kan worden om een goede zwartwit foto te maken, dan kom je bedrogen uit. Dat is namelijk niet mogelijk. Je kunt met de camera alleen dat vastleggen wat er is. Het zonesysteem is bedoelt om te gebruiken bij het afdrukken van de analoge foto in de donkere kamer. Of in de nabewerking wanneer je gebruik maakt van de digitale fotografie.

Wanneer je meer te weten komt over het zonesysteem van Ansel Adams, dan kom je ook de uitspraak tegen die ten grondslag ligt aan het zonesysteem: “Expose for the shadows; develop for the highlights.”

Deze uitspraak is gebaseerd op de analoge fotografie. Daarin moet je namelijk zorgen dat je belichting zo ingesteld staat dat er in de donkere delen nog detail zit. Het dichtgelopen zwart is namelijk niet meer te redden in de analoge fotografie. Overbelichte delen kun je daarentegen eenvoudig corrigeren bij het afdrukken van een analoge foto. Voor digitale fotografie werkt het helemaal anders.

Exposure to the Right voor digitale fotografie

Bij digitale fotografie is het belangrijk dat je belicht voor de lichte delen, om vervolgens de donkere delen in de nabewerking te corrigeren. Dit is dus precies het tegenovergestelde van de analoge fotografie. Als het belichten voor de lichte delen in de foto bekend klinkt, dan klopt dit. Wij kennen deze manier van belichten als Exposure to the Right (EttR), ofwel rechts belichten.

Lees meer over Exposure to the Right (EttR)
en het oplichten van de donkere delen in mijn blogbericht:
Hoe maak je gebruik van het dynamisch bereik van je camera?

Of koop mijn e-book Licht Vangen via de onderstaande link, met daarin alles wat je moet weten over een goed belichte foto.

Nabewerking van de zwartwit landschapsfoto

Wanneer je de foto eenmaal hebt gemaakt – ik ga ervan uit dat je in raw fotografeert – en deze in je favoriete fotobewerkingsprogramma geïmporteerd hebt, dan zul je waarschijnlijk gewoon de kleurenversie zien. Het zal dus nodig zijn om de kleuren uit de foto te halen, wat als de eerste stap in het maken van een zwartwit foto gezien kan worden.

Hoe dit gebeurd is afhankelijk van het programma dat je gebruikt. Meestal zal het resultaat een heel vlakke, fletse zwartwit foto zijn. Natuurlijk hangt dit ook nog af van de omstandigheden waarin je gefotografeerd hebt, maar bij het gebruik van EttR zal de foto meestal wat flets overkomen. Deze foto is nog niet ‘af.’

Het is vervolgens aan jou de taak om het contrast in de foto toe te gaan voegen, eventueel donkere delen op te lichten, of lichte delen donkerder te maken. Wat je moet doen hangt helemaal af van het onderwerp, en de wensen die je hebt. Hou er wel rekening mee dat de foto de uitstraling moet krijgen van dat wat je gefotografeerd hebt.

Contrastrijke landschappen fotograferen in zwartwit

Mocht je gebruik maken van het zonesysteem, dan kan dit enige houvast opleveren voor het bepalen van de helderheden in de foto. Heb je veel contrasten in de foto, dan is het mogelijk dat je veel zones terug vindt. Gebruik dan veel lokale bewerkingen met maskers om heel selectief delen van de juiste helderheid te geven.

Alleen maar contrast in de foto is meestal niet goed. Het zal een drukke foto opleveren. Zorg er dus altijd voor dat je een duidelijk aandachtspunt hebt. Dit is voor elke foto belangrijk, maar voor zwartwit waarschijnlijk nog veel belangrijker omdat er geen kleuren meer aanwezig zijn. Met andere woorden, zorg voor een goede compositie. Dat is heel belangrijk.

Landschappen met laag contrast fotograferen in zwartwit

Heb je foto’s gemaakt in een situatie met een laag contrast, dan zijn er veel minder helderheden aanwezig. Daardoor zullen er maar een aantal zones in de foto te vinden zijn. Heb je voornamelijk lichte tinten, dan zal de foto al snel een high-key uitstraling hebben. De foto zal zacht en vriendelijk aanvoelen. Je treft dit vaak bij foto’s van sneeuw, in sneeuwbuien, of landschappen in de mist.

Je krijg ook een heel laag contrast aan het andere eind van het histogram. In dat geval zal je foto voornamelijk donker tinten hebben, met hooguit een paar lichte contrasten. De foto krijgt een low-key uitstraling, zwaar, geheimzinnig en duister.

Landschappen fotograferen in zwartwit. Of toch kleur?

Een landschap in zwartwit zal nooit een realistische weergave van de werkelijkheid zijn. De kleuren zijn verdwenen waardoor je alleen de sfeer overhoudt. Maar dan moet je wel die juiste sfeer in je nabewerking terug zien te krijgen. Daarom ben je er niet met een simpele druk op de zwartwit knop, of een standaard preset van een plugin.

Een zwartwit foto kost meer werk; van het moment dat je de foto maakt tot het moment dat je het juiste gevoel en uitstraling in je nabewerking hebt gevonden. Dat is de reden waarom zwartwit moeilijk is dan je in eerste instantie zou denken.

Bedenk ook dat je zwartwit voor je kleurfotografie kunt gebruiken,
mocht je toch een voorkeur hebben voor kleuren.
Lees erover in mijn blogbericht
Zwartwit gebruiken om kleurenfoto’s te bewerken

Wat vind jij van landschapsfotografie in zwartwit? Maak je er ooit gebruik van, of laat je het liever over aan anderen? Misschien hou je gewoon van de kleuren, of er is een andere reden. Deel je mening over landschappen fotograferen in zwartwit in de reacties onder dit bericht.