Lange sluitertijden zonder grijsfilter

Met lange sluitertijden kunnen we speciale effecten krijgen. Beweging in water wordt onzichtbaar, en de beweging in wolken zichtbaar worden gemaakt. Een lange sluitertijd wordt mogelijk als het donker wordt. Maar soms wil je het effect ook overdag. In dat geval is een grijsfilter nodig. Maar soms kun je ook lange sluitertijden zonder grijsfilter maken. Ik leg uit hoe je dit doet.

Geschatte leestijd: 14 minuten

Lange sluitertijden wordt vaak gebruikt bij het fotograferen van bewegend water. Kies je sluitertijd tactisch, en de beweging van het water wordt mooi in beeld gebracht. Kies een hele lange sluitertijd, en alle beweging is verdwenen. Wat je ook doet, je zult de camera op statief moeten zetten, om te voorkomen dat er bewegingsonscherpte ontstaat.

Kies altijd de juiste sluitertijd bij bewegend water.
Lees meer hierover in mijn blogbericht Hoe kies je het juiste grijsfilter voor jouw foto?

Grijsfilters gebruiken

Om een lange sluitertijd te gebruiken, zonder dat er een overbelichte foto ontstaat, kunnen we een paar dingen doen. Je moet de ISO zo laag mogelijk zetten en het diafragma ver dicht draaien. In dat geval kun je tijdens een zonnige dag, rond het middaguur, met ISO 50 en diafragma 22 maximaal 1/30 seconde belichten. Dat is niet bepaald een lange sluitertijd.

Je kunt wachten tot het donkerder wordt, maar dit is niet altijd mogelijk of wenselijk. Een betere oplossing is het gebruik van een grijsfilter. Dit is een donker glas dat licht tegenhoudt. Zo wordt het mogelijk om zelfs tijdens een zonnige dag met lange sluitertijden te fotograferen. Een 10 stops filter stelt je in staat op op die zonnige dag tijdens het middaguur maximaal 30 seconden te belichten. Dat is 1000x zo lang als zonder filter.

Ik gebruik de Red Diamond filters van Haida, en kan deze iedereen aanbevelen.
Lees mijn review Review van het Haida M10 filtersysteem

Heb je geen grijsfilter, of vind je ze te duur? Dan is er misschien nog een derde oplossing waarbij lange sluitertijden zonder grijsfilter wel mogelijk wordt, zelfs overdag.

Lange sluitertijden zonder grijsfilter

Het principe van het imiteren van lange sluitertijden zonder grijsfilter is ongeveer hetzelfde als het maken van de foto’s voor de welbekende sterrensporen. Je maakt een opeenvolgende serie van meerdere opnamen die vervolgens samengevoegd worden tot één enkel beeld. Daarmee wordt een belichtingstijd geïmiteerd die overeenkomt met de totale belichtingstijd van alle foto’s bij elkaar opgeteld.

Om dit in getallen uit te drukken, maak je 60 foto’s met een belichtingstijd van 0,5 seconden per foto, dan levert dat een samengestelde foto op die overeenkomt met 30 seconden belichtingstijd (60 x 0,5 sec).

Hoe ga je te werk?

Hoe je te werk gaat is vrijwel hetzelfde als hoe je dat met een grijsfilter zou doen. Natuurlijk gebruik je een statief dat stevig genoeg is om de camera onwrikbaar in dezelfde positie te houden. En een draadontspanner die – bij voorkeur – te vergrendelen is.

1. compositie bepalen
2. camera op statief zetten
3. gebruik naar wens diafragmavoorkeuze of manual
4. zet het diafragma zo ver mogelijk, of zo ver als gewenst, dicht
5. zorg voor Exposure to the Right (EttR) om een zo lang mogelijke belichtingstijd te krijgen
6. zet de camera op serie opnamen
7. stel scherp met AF en schakel de AF vervolgens uit, of stel handmatig scherp
8. maar zoveel foto’s als gewenst met de draadontspanner – vergrendel deze voor het gemak

Bezit de camera een timelapse functie, dan kun je die natuurlijk ook gebruiken. Het voordeel daarvan is de mogelijkheid om het aantal foto’s te programmeren.

Waarom exposure to the right?

De reden waarom je het beste Exposure to the Right (EttR) kunt gebruiken is, dat je daarmee de sluitertijd zo lang mogelijk maakt zonder dat je overbelichting krijgt. Dit kan het aantal benodigde foto’s verminderen.

In de nabewerking kun je vervolgens de helderheid makkelijk 1 tot 2 stops terug dringen als dat nodig is. Gebruik je histogram om de juiste belichtingstijd te vinden. Maak je een serie foto’s in de schemering, waarbij de belichtingstijd vanzelf al tegen een seconde (of langer) aan loopt, dan is dit minder van belang. Laat je hierbij leiden door de lichtsituatie.

Bewerken van de foto’s

Heb je eenmaal een serie foto’s voor lange sluitertijden zonder grijsfilter, dan moet je elke foto exact dezelfde bewerking geven. In Lightroom is dat heel eenvoudig. Kiest de eerste foto van de reeks, bewerk die naar wens, en kopieer de bewerking naar alle andere foto’s uit de reeks.

Open de bewerkte foto’s in Photoshop

Vervolgens is het nodig om alle foto’s te openen in Photoshop. Hiervoor heeft Lightroom een optie om de geselecteerde bestanden direct als lagen in Photoshop te openen. Dit scheelt een hoop werk. Hoe lang het openen van alle bestanden duurt hangt helemaal af van de hoeveelheid beelden die je hebt, en de natuurlijk de snelheid van de computer.

Zijn het te veel bestanden, dan kun je het opsplitsen. De resultaten van die splitsingen moeten dan uiteindelijk ook weer samengevoegd worden.

Zijn alle foto’s eenmaal in Photoshop als layer geopend, dan zijn er ruwweg twee manieren om de foto’s samen te voegen teneinde een imitatie te krijgen van een lange sluitertijd. De eerste methode is exact dezelfde methode als het creëren van sterrensporen, de andere maakt gebruik van een Smart Object. Het is echter niet zo dat beiden methoden exact hetzelfde resultaat opleveren.

1. Samenvoegen van lagen met de blending optie Lighten

De eerste methode is het samenvoegen door de foto’s allemaal – op de eerste na – de blending optie [Lighten] te geven. Hiermee zullen uitsluitende de pixels zichtbaar worden die lichter zijn dan die eerste, ongewijzigde foto. Voeg tot slot alle lagen samen tot één enkele laag en bewerk deze dan verder naar wens.

Stap 1

Stap 2

Stap 3

2. Samenvoegen van de lagen via een Smart Object

Een andere methode vereist dat alle lagen geselecteerd worden, inclusief de onderste laag. Maak van al deze lagen een Smart Object. Let op dat dit enige tijd kan duren, zeker wanneer er heel veel lagen zijn. Kies vervolgens in het menu [Layer] [Smart Object] de optie [Stack Mode].

Er zijn verschillende opties om de lagen in het Smart-Object samen te voegen. Kies hieruit de optie [Median] of [Mean]. Deze twee geven een iets ander resultaat. Welke het beste eruit gaat zien is een kwestie van uitproberen.

Stap 1

Stap 2

Stap 3

Stap 4

Resultaat van lange sluitertijden zonder grijsfilter

Je zult via een van de methodes die hier beschreven zijn nooit exact een echte lange sluitertijd imiteren; je kunt het alleen benaderen. De verschillende manieren van samenvoegen leveren ook verschillende foto’s op.

Als voorbeeld heb ik 31 foto’s van 1/6 seconde gemaakt. De totale sluitertijd die hiermee gesimuleerd wordt is 31 x 1/6 =  5  1/6 seconden (5,1667). Hieronder staan de drie foto’s naast elkaar om een goed idee te krijgen wat het verschil is. Bovendien heb ik een echte lange sluitertijd met grijsfilter erbij gevoegd, hoewel dit vergelijk niet helemaal eerlijk is. Om met foto’s van 1/6 sec een lange sluitertijd van 2 minuten te imiteren, zal het nodig zijn 720 foto’s zonder grijsfilter te maken.

Een aandachtspunt

Tijdens een zonnige dag, rond het middaguur, is er zoveel licht aanwezig dat bij f/16 en ISO100 een sluitertijd van 1/100 seconde nodig is voor een goed belichte foto (de f/16 regel). In dat geval zullen er heel veel foto’s gemaakt moeten worden om lange belichtingstijden zonder grijsfilter te krijgen.

Om met het bovenstaande voorbeeld een belichtingstijd van 1 seconde te imiteren zullen er dan al 100 foto’s gemaakt moeten worden. Voor 2 seconden maar liefst 200 foto’s. Wil je dan een lange sluitertijd zonder grijsfilter van 20 seconden hebben, dan zijn er al 2000 foto’s nodig.

Kijk maar eens naar de onderstaande foto die ‘s-middags gemaakt is op een zonnige dag. Met de instellingen die daarvoor gebruikt zijn leveren 100 foto’s een fictieve belichtingstijd van 0,4 seconden op. Hoewel het een lange sluitertijd is, kan je die niet heel lang noemen.

Let op je instellingen

Bij deze foto, in deze lichtomstandigheden. zijn er misschien 3 tot 4 stops te winnen door het diafragma naar f/16 of f/22 dicht te draaien, en eventueel de ISO 1 stop omlaag te zetten mits je camera die mogelijkheid heeft. Met 100 foto’s imiteer je dan een sluitertijd van 6,4 seconden.

Wil je alles weten over het instellen van de belichting?
Lees dan mijn artikel Terug naar de basis: alles over belichting

Ga je aan de slag met lange sluitertijden zonder grijsfilter, dan kun je het beste in de schemering of tijdens donkere dagen aan de slag gaat. Ga je echter vaak gebruik maken van lange sluitertijden, dan is een grijsfilter veel prettiger te gebruiken dan het samenvoegen van heel veel foto’s.

Teveel foto’s

Het kan zijn dat je teveel foto’s hebt om in een keer in Photoshop te openen. Zeker wanneer je computer niet de snelste is, of je bestanden erg groot zijn. In dat geval is het ook mogelijk om het stapelen van layers met de optie [Lighten] groepsgewijs te doen, of via een Action die na het stapelen en blenden de lagen samenvoegt.

Heb je geen Photoshop ter beschikking, probeer het dan met een programma als startrail.de of StarStax, die eigenlijk bestemd zijn voor sterrensporen maar ook hiervoor gebruik kunnen worden. Kijk in mijn tutorial voor het maken van sterrensporen voor de details hierover.

Ben je op zoek naar een goed grijsfilter?
Ik gebruik de Red Diamond filters van Haida, en kan deze iedereen aanbevelen.
Lees mijn review Review van het Haida M10 filtersysteem