Tot hoeveel ISO kan je camera gaan?

Vroeger, lang, lang geleden, moest je moeite doen om een fotorolletje te krijgen die gevoeliger was dan ISO400. Toen heette dat nog 400ASA. Het was mogelijk om dat fotorolletje te belichten alsof het  800ASA of 1600ASA was, waarna er je het fotorolletje “geforceerd” moest ontwikkelen. Met andere woorden, je was bewust een of twee stops aan het onderbelichten, om dat vervolgens te corrigeren.

Begin jaren negentig (ongeveer) kwamen de eerste 1000ASA en 1600ASA kleurenfilm in de winkel. Een fotorolletje van 1600ASA, ofwel ISO1600 zoals dat tegenwoordig heet, was extreem gevoelig en je gebruikte een dergelijke gevoeligheid als er onder extreme omstandigheden gefotografeerd moest worden. Ik gebruikte deze fotorolletjes vaak bij mijn concertfotografie. Tegenwoordig lijkt het alsof een camera niet goed genoeg is als er niet minimaal met ISO1600 gefotografeerd kan worden, en dan ook nog het liefst zonder enige ruis of kwaliteitsverlies.

Van gevoeligheden van ISO1600 of meer kijken we niet meer op. We gebruiken het ook zonder erbij na te denken. Sterker nog, ISO3200, ISO6400 of ISO12.800 zijn al geen vreemde waarden meer. We vergeten dat deze ongekend hoog zijn, zeker als je dat vergelijkt met wat er in het analoge tijdperk bestond. Gelukkig maar, want dit heet vooruitgang.

Het houdt daar niet mee op want ISO25.600 of ISO51.200 zijn haalbaar, en sommige camera’s gaan nog hoger. De hoogste waarde die ik gezien heb is ISO 4,560,000 (vier miljoen !).

De hoge ISO waarden maken het mogelijk om onder omstandigheden te fotograferen die vroeger onmogelijk waren. Het enige wat je nu moet doen is de ISO omhoog zetten, zo hoog als nodig is. We kunnen voortaan foto’s in het donker maken, zonder flits, zonder licht. Maar dit komt wel met een prijs: ruis. Hoe hoger de ISO gezet wordt, hoe meer ruis er ontstaat. Dit komt omdat we geen lichtgevoelige film emulsie hebben, maar lichtgevoelige pixels die een elektrisch signaal geven wanneer er licht op terecht komt. Met de ISO waarde stellen we niet de gevoeligheid van die pixels in, maar de versterking van dat elektrische signaal. Hoe meer we dat signaal versterken, hoe meer de ruis mee versterkt wordt, tot een punt dat de ruis zo sterk aanwezig is, dat het eigenlijke signaal misvormt wordt.

Hoe weet je nu tot hoe ver je camera kan gaan zonder dat de ruis die bij hoge ISO waarden ontstaan storend wordt? Dat is simpel… door het uit te proberen.

De methode is simpel, en perfect voor een lange winteravond. Neem je camera, zet die op statief in de huiskamer (of buiten, of waar dan ook) maak een serie correct belichte foto’s met elke foto een ISO waarde hoger. Begin bij ISO100 (of 50 als je camera dat kan) en maak stappen van 1 stop. Dan krijg je een serie foto’s met de volgende ISO waardes (of tot de waarde wat op je camera maximaal ingesteld kan worden).

• ISO50
• ISO100
• ISO200
• ISO400
• ISO800
• ISO1600
• ISO3200
• ISO6400
• ISO12.800
• ISO25.600
• ISO51.200
• ISO102.400
• ISO204.800
• ISO409.600
• ISO819.200
• ISO1.638.400
• ISO3.273.800

De waarden die ik in het lijstje heb gezet zijn hele stops, en geen 1/3 stops. Zorg ervoor dat bij elke verhoging van de ISO evenredig met de sluitertijd of diafragma gecorrigeerd wordt zodat de belichting bij elke ISO waarde exact hetzelfde is. Doe dit naar wens met of zonder ruisreductie – of met beiden.

Voor meer informatie over de relatie tussen sluitertijd, diafragma en ISO waarde, lees mijn tutorial over belichting

Heb je de serie, kijk dan op een computer tot welke ISO waarde de foto een nog net acceptabele hoeveelheid ruis heeft. Dit is dan de grens tot waar je de camera kunt instellen en er een bruikbare foto aan over houdt. Zoom bij voorkeur niet in tot 100%, maar tot 50% van de foto grootte. Dat geeft een realistischer beeld.

Bedenk dat de resolutie van je monitor ook heel erg bepaald hoe je de ruis in de foto zult zien. Daarbij zal de ruis op een computerscherm eerder te zien zijn dan op een afgedrukte foto.  Ook het verkleinen van een foto heeft als resultaat dat de ruis minder storend wordt. Er zijn dus meerdere factoren die bepalend zijn hoe de ruis in de foto te zien is.

Een goede manier om de werkelijke ruis in een foto te zien, is op een afdruk. Laat de serie foto’s allemaal in 10×15, of 13×18 afdrukken, of desnoods 20×30, zodat je ook een vergelijk kunt maken met wat je op je monitor ziet. Zo weet je tot hoe ver je met je camera kunt gaan voordat de ruis storend gaat worden.

Behalve ruis bij hoge ISO waarden kan er ook een achteruitgang zijn in kleur, contrast en scherpte. Al deze dingen kom je te weten wanneer je de test met de ISO waarden uitvoert. Je kunt natuurlijk ook op deze test gaan variëren. Je kunt de donkere delen in de foto oplichten, of ruisreductie toepassen om te zien wat voor effect dit heeft op de foto. Zo leer je de grenzen van je camera kennen.

Wanneer heb je die hoge ISO waarden nodig? Vooral bij sterrenfotografie kan dit wenselijk zijn, maar ook voor situaties waarbij je snelle sluitertijden nodig hebt bij slecht licht. Dat kan bijvoorbeeld in een sporthal zijn of op een sportveld in de avond. Of tijdens een feest als je geen flitser hebt, of geen flitser wilt gebruiken. Zo zijn er nog legio situaties waarbij een hoge ISO noodzakelijk kan worden.

Het is leuk als je in een reactie weten wat voor camera je gebruikt, en tot welke ISO je maximaal wil gaan waarbij je de ruisniveaus acceptabel vindt.