Concerten fotograferen dateert voor mij al uit 1987, toen ik voor een concert van Prince een spiegelreflex camera met telelens de Ahoy binnensmokkelde. Enkele jaren later startte ik pas echt met concertfotografie. In die tijd was het foto- of dia rolletje het medium. Als er iets met het licht gebeurde had je het risico dat het filmpje beschadigd raakte. Lasers waren destijds nog niet zo’n gemeengoed als tegenwoordig. Als er toch een laserstraal je camera binnenviel was er hoogstens een gaatje in je negatief gebrand. Als… De kans was klein, heel klein. Maar dat is nu heel anders met de camerasensor en een laser

Geschatte leestijd: 7 minuten

Tegenwoordig heeft een lichtgevoelige sensor de filmpjes vervangen. Bovendien is een laser zo gewoon geworden, dat die overal en op de meest vreemde plekken verschenen is. De kans dat een laser bij een lichtshow gebruikt wordt is dus groot en de combinatie laser en camerasensor kan leiden tot (vaak / soms) onherstelbare schade aan de sensor.

Zelf heb ik nooit over dat risico nagedacht en in de zeven jaar dat ik gebruik maak van een digitale camera bij concerten heeft het nooit een probleem opgeleverd. Niet dat er bij alle concerten lasers gebruikt worden, maar er zijn er altijd bij.

Zo ook bij het optreden van “Static Sky” in de Willemeen in Arnhem, eerder dit jaar. Een mooie lichtshow, mèt lasers, waar ik lekker met sluitertijden aan het experimenteren was. Dat is het moment geweest dat mijn sensor beschadigd is geraakt door een laserstraal. De les is duidelijk. De camerasensor en een laser gaan niet samen.

Sensorschade door laserlicht

Een van de bovenstaande foto’s is het moment dat de laser verschillende punten op de sensor van mijn Canon EOS 5Dmk3 verbrandde. Ik gebruikte een langere sluitertijd voor deze foto’s (tussen de 1/4sec en 2 sec) om de mensen samen met de uitwaaierende stralen van de laser bewegend op de foto te krijgen.

Op dat moment merkte ik er niets van en op de foto’s van de avond is niets te zien. Maar later, bij andere foto’s viel het op dat enkele vreemde vlekken zichtbaar waren. Letterlijk op elke foto. Door terug te kijken werd al snel duidelijk dat dit tijdens het concert van Static Sky gebeurd was. De enige reden die ik kon verzinnen was, dat de camerasensor door de laser beschadigd was.

In het bovenstaande (willekeurig gekozen) RAW fotobestand is de schade duidelijk zichtbaar. De twee kaders zijn hieronder vergroot weergegeven en laten duidelijk de schade zien. De foto is zonder post-processing rechtstreeks omgezet naar een JPEG bestand.

Laserschade gebeurt vaker

Enig speurwerk op internet leert dat het regelmatig gebeurd dat een camerasensor door een laser beschadigd raakt. Je hoort er alleen niet zo veel over. Maar de meeste problemen worden veroorzaakt tijdens het filmen, waarbij de sensor continu bloot gesteld staat aan het licht. De schade bij filmen is dan ook vaak zo groot dat de sensor dusdanig verwoest is dat er geen foto meer mee te maken is. Het onderstaande filmpje, dat ik in een van de artikelen heb gevonden, laat dat duidelijk zien.

Er zijn echter ook genoeg filmpjes van lasershows te vinden waar de schade niet optreedt. Ik denk daarom dat het een kwestie van pech hebben is. Ik heb zelf niet gefilmd (ik ben tenslotte fotograaf) maar ik heb wel gebruik gemaakt van lange sluitertijden.

Mijn vermoeden is, dat dit de reden is geweest van de schade (vergelijk de plek van de laser maar eens met de locatie van de schade). Kortere sluitertijden geven de laser waarschijnlijk nauwelijks kans om de sensor te beschadigen. Maar ik zeg niet dat het niet kan gebeuren.

Reparatie van laserschade

Ondanks dat de schade aan de camerasensor door de laser redelijk beperkt is gebleven zijn de ‘rode vlekken’ op de foto duidelijk te zien. Zeker bij een contrasterende achtergrond valt het heel erg op. Alleen wanneer er een hele donkere achtergrond is (of zwart) zijn de vlekken vrijwel onzichtbaar. Juist omdat de schade zo beperkt is gebleven bestaat de mogelijkheid om met de clone-optie van Photoshop en Lightroom de foto’s digitaal te repareren. Maar dit is een aanzienlijk werk, zeker bij een fotoreportage waarbij het aantal foto’s al snel richting de 600 loopt.

Laserschade valt niet onder de garantie. Daar is de leverancier heel duidelijk in. Laserschade is ook als dusdanig herkenbaar door de reparateur. Het is namelijk geen dode pixel maar het inbranden in de sensor. Het verhaal aan de balie van de het voormaelige Canon Service Point in Nederweert gaat dat dit soort schade zich ook langzaam uitbreidt. Met andere woorden, de brandvlekken worden groter.

Hoe dit kan, en of dit waar is, laat ik in het midden. Het blijf een feit dat de schade gerepareerd moet worden als de camera zo veel en vaak gebruikt wordt als ik doe. Reparatie kan maar op één manier: de sensor vervangen. De kosten waren ruim € 500 en de camera was twee weken in reparatie.

Het nut van een verzekering

Gelukkig heeft een goede camera verzekering me gered van een financiële tegenslag en het lidmaatschap van CPS (Canon Professional Services) gaf me het recht op een vervangende camera. De les was duidelijk. Pas op met lasers, of dat nu thuis is of bij een festival. Het is niet zo dat er per definitie schade ontstaat, en de schade kan redelijk meevallen (zoals in mijn geval), maar het kan ook helemaal fataal zijn.

Let op met mirrorless

Een kleine aanvulling is inmiddels in plaats. Met de komst van de mirrorless camera’s is er niet langer een spiegel en sluiter om de sensor te beschermen. De sensor ligt altijd bloot en waardoor de kans op laserschade alleen nog maar groter is geworden. Dit betekent dat de camerasensor veel gevoeliger voor laser is geworden.

Dat kan niet alleen bij concerten of festivals gebeuren, maar overal. LIDAR systemen van auto’s maken gebruik van laser, een snelheidsmeting maakt gebruik van laser. Er zijn lasers bij afstandmeting, op bouwplaatsen. Kortom, je vindt ze op de meest onwaarschijnlijke plekken.

Hou dit in gedachten. Ik hoop dat ik met dit artikel fotografen kan behoeden van onverwachte schade.