Onlangs is op Photofacts mijn review van de indrukwekkende Canon EF 11-24mm f/4L verschenen. Een objectief dat een prachtig en kwalitatief mooi beeld produceert waarmee onder andere landschapsfotografen en interieurfotografen verder en breder kunnen gaan zonder op speciale technieken zoals panorama’s te moeten terugvallen. Extreme groothoek pur sang: dit is de review van de Canon EF 11-24mm f/4L USM
Geschatte leestijd: 20 minuten
In de review van de Canon EF 11-24mm f/4L USM op Photofacts heb ik niet alleen beelden laten zien die met dit objectief zijn gemaakt op 11mm brandpunt, ik heb ook kort een vergelijk gemaakt met enkele alternatieven die al een tijdje verkrijgbaar zijn. Denk daarbij aan de EF 15mm f/2,8 fisheye en Canon TS-E 17mm f/4L. In dit artikel, dat in het verlengde van de review op Photofacts gezien moet worden, ga ik iets dieper in op dat vergelijk.
Achtergrond
Ooit, lang geleden, besloot ik de Canon EF 15mm f/2,8 fisheye van iemand over te nemen. Het was de vervanging van de EFs 10-22mm f/3,5-5,6 USM omdat deze laatste niet op de Canon 1D-serie gebruikt kan worden. Er zit een nadeel aan dit fisheye objectief: de bolvormige lensvervorming. Maar tegelijkertijd was deze vertekening iets dat in de foto gebruikt kon worden om speciale effecten te bereiken. Bovendien is het mogelijk om de vervorming te corrigeren, iets wat ik veelvuldig heb gedaan, onder andere bij mijn sterrenfoto’s.
In 2015 heb ik tijdens de vernieuwing van mijn ‘lenzenpark’ ervoor gekozen om een tilt-shift objectief te gebruiken voor mijn ultra-groothoek opnames. De mogelijkheden van dit TS-E objectief gaven me de kans om ook foto’s aan elkaar te plakken, gelijk aan een panorama, waardoor de beeldhoek beduidend groter wordt.
Ik dacht dat het wel eens interessant zou zijn om een dergelijk panorama te vergelijken met een foto die met mijn fisheye objectief gemaakt was. Dit idee bleef een beetje zweven tot Canon de EF 11-24mm f/4L USM aankondigde. Wat zou er mooier zijn als ik die 11mm brandpunt in dit vergelijk mee zou kunnen nemen. Gelukkig stelde Canon mij via Photofacts de EF 11-24L ter beschikking zodat ik mijn plan in uitvoering kon brengen.
De komst van 11mm ultra groothoek
Het doel waarvoor we groothoek gebruiken is natuurlijk om zoveel mogelijk op de foto te krijgen. Daarin zijn we al verwend met de brandpunten 16mm en 17mm die tegenwoordig bijna standaard zijn geworden. Er blijft een drang naar ‘nog breder’ of ‘nog meer.’ Hoewel er altijd nog de 14mm varianten op de markt te vinden zijn, beantwoord Canon precies aan de vraag met deze EF 11-24L. Daarmee lijkt de wens van veel fotografen in vervulling te zijn gegaan.
Over de 11mm brandpunt wordt gezegd dat de vertekening bij dit objectief volledig afwezig is. Wie mijn review op Photofacts leest zal zien dat dit maar deels waar is. De typische vertekening van (ultra) groothoek is en blijft aanwezig. Maar de EF11-24L heeft niet die typische vertekening die we kennen van de fisheye: bolvorming, of tonvormig. Canon heeft die vertekening volledig weggewerkt.
De alternatieven
Je beseft pas hoe breed 11mm is als je er ook daadwerkelijk doorheen kunt kijken. Erg veel alternatieven zijn er dan ook niet. Ik heb er maar een paar naast dit objectief kunnen leggen.
Canon EF 15mm f/2,8 fisheye
Een oud objectief dat al heel wat jaren mee gaat. Het heeft geen USM en is luidruchtig. De lenskap is een regelrechte ramp. Maar het is klein, licht, is eenvoudig handmatig op oneindig te zetten en heeft als grootste lensopening f/2,8. Je steekt dit kleine wonder heel eenvoudig bij je.
Het heeft een beelddiagonaal van 180° waarmee het dus bijna mogelijk is om je eigen voeten op de foto te krijgen als je op een fullframe recht vooruit fotografeert. Zeker in portrait stand gebeurd dit erg makkelijk. De 15mm is een zogenaamd lineair fisheye objectief, wat betekent dat het beeld tot in de hoeken op de sensor verschijnt. De typische tonvorming blijft bestaan, hoewel dit met de nodige uitrekking van het beeld te corrigeren is.
Inmiddels is dit objectief vervangen door de EF8-15mm f/4L USM, die behalve de 15mm ook naar 8mm kan zoomen waarbij er een cirkel op je sensor geprojecteerd wordt en zo werkelijk 180° rondom fotografeert: een circulaire fisheye dus.
Canon TS-E 17mm f/4L
Hoewel de beeldhoek van 17mm brandpunt bij lange na niet in de buurt komt van 11mm, heeft dit objectief een troef achter de hand: de shift-functie. De werkelijke beeldhoek van dit ultra-groothoek objectief is namelijk vele malen groter dan bij een regulier objectief.
Met gebruik van de shift-functie het mogelijk om de normaal ongebruikte delen van die beeldhoek te benutten. Door meerdere opnamen te maken, met elk een paar millimeter verschoven, kan elk hoekje van die enorme beeldcirkel benut worden. Het enige wat dan nodig is, is het aan elkaar plakken van die verschillende foto’s: een panorama dus.
Op deze manier een extreme groothoekfoto maken is dus niet een simpele druk op de knop. Bovendien zijn niet alle onderwerpen geschikt om op deze manier te fotograferen, maar het is dus wel mogelijk om breder te gaan dan de 17mm.
Hoewel deze manier van fotograferen in feite een panorama is, verschilt het wezelijk van een echt panorama. Normaal gesproken roteren we bij een panorama de camera rond het nodal-point. In het geval van de tilt-shift verschuiven we het lenselement en blijft de camera op een vaste positie staan.
Andere objectieven en methoden
Er is voor zover ik weet nog één enkel ander objectief van Canon dat richting die 11mm brandpunt gaat, en dat is de Canon EF 14mm f/2,8L II USM. Maar helaas heb ik dit objectief niet in bezit. De EF11-24L hiermee vergelijken is dus op dit moment niet mogelijk.
De laatste methode die er is om echt ‘breed’ te gaan is natuurlijk het traditionele panorama waarbij de camera rond het nodal point geroteerd wordt. Daarmee kan de volledige 360° rondom gefotografeerd worden. In principe is elk objectief hier voor geschikt. Echter, hoe langer het brandpunt, hoe meer opnames er nodig zijn om de volledige 360° te fotograferen. De 15mm fisheye is bijzonder prettig voor dit soort fotografie omdat het mogelijk is om met een zestal foto’s de hele cirkel te omvatten. Maar ook de EF11-24L kan daarvoor gebruikt worden.
Het vergelijk
Voor deze review van de Canon EF 11-24mm f/4L USM wil ik laten zien hoe breed 11mm werkelijk is? Daar is niet echt een goed antwoord op te geven zonder er een beeld bij te zien. Leg een groothoek met 11mm naast eentje met 17mm of 24mm en je raakt onder de indruk van hoe veel meer er op de foto komt.
Het brandpunt vergelijk
De drie foto’s zijn gemaakt vanaf exact hetzelfde punt en laten duidelijk zien tot hoe ver de EF11-24L gaat. Hoewel het verschil tussen 24mm en 17mm al heel groot is, gaat de 11mm brandpuntsafstand nog heel wat verder.
Extreme groothoek vergelijk
In dezelfde setup kunnen we de 11mm brandpunt langs de twee alternatieven leggen: de 15mm fisheye en het shift-panorama van de TS-E 17mm. We starten met de opname die gemaakt is met 11mm brandpunt.
Uit deze voorbeeldfoto’s wordt duidelijk dat er met alle drie de objectieven op deze manier bijna even veel op de foto gezet kan worden. De 15mm fisheye laat het meeste zien (grootste beeldhoek), maar heeft de bolling die karakteristiek is voor dit soort objectieven. De shift-panorama van de TS-E in een verticale setup bestaat uit 9 foto’s van links naar rechts nodig om de maximale breedste te kunnen benutten, maar haalt daardoor bijna dezelfde beeldhoek. De 11mm is nèt een klein beetje breder.
De fish-eye versus de Canon EF 11-24mm f/4L USM
Het vergelijk met de fisheye is misschien niet helemaal eerlijk aangezien het beeld niet hetzelfde is als bij de andere twee. Gelukkig is er beeldcorrectie uitgevonden waardoor de bolling van de fisheye met een druk op de knop gecorrigeerd kan worden. Het resultaat van deze correctie zullen we ook vergelijken met de 11mm brandpunt.
En wat blijkt: de twee beelden zijn bijna hetzelfde. Helemaal identiek zijn ze niet, want de fisheye, die de correctie heeft ondergaan, is een tikkeltje minder ‘breed’. Het verschil is echter alleen zichtbaar door goed naar de zijkanten van de foto te kijken.
De 15mm fisheye als alternatief?
Zo op het eerste oog is de 15mm fisheye een goed alternatief. Met een klein beetje nabewerking (lees: lenscorrectie) in Lightroom of Photoshop is vrijwel hetzelfde resultaat te behalen. En ja, op een klein formaat, dat geschikt is voor internet of voor kleine prints, is nauwelijks verschil te merken.
Echter, juist door de lenscorrectie zal het beeld van de fisheye flink achteruit gaan. Misschien niet in het midden van de foto, maar des te meer in de hoeken. Om de gebogen lijnen van de fisheye recht te trekken zullen de pixels ‘uit elkaar getrokken’ worden. Dit resulteert in een afname van scherpte. Hoe dit de foto beïnvloed is zichtbaar door in de hoek een uitvergroting te maken van de 11mm en de 15mm fisheye die beeldcorrectie heeft ondergaan.
Natuurlijk is moeten we niet vergeten dat de beeldkwaliteit van de Canon EF 11-24L sowieso veel beter is dan de meer dan 2 decennia oude 15mm fisheye, maar het blijft een feit dat het defishing achteruitgang in beeldkwaliteit tot gevolg heeft.
De EF 15mm fisheye is wel een veel kleiner, compacter objectief dan de EF11-24mm en daarom makkelijker om mee te nemen en te gebruiken. De bolling is te corrigeren, maar tegen de prijs van achteruitgang van beeldkwaliteit in de hoeken. Bovendien is de kwaliteit van de optische lenzen in de jaren die de twee objectieven scheiden vele malen beter geworden. Dat zal zeker zichtbaar zijn wanneer er nauwkeurig naar een foto gekeken zal worden.
Alles bij elkaar opgeteld is de EF 15mm f/2,8 fisheye een redelijk alternatief te noemen. Hou in ieder geval wel rekening met de vervorming, of de achteruitgang in kwaliteit bij het de-fishing.
De TS-E 17mm als alternatief?
De TS-E 17mm heeft een veel kleinere beeldhoek maar heeft een trucje achter de hand die het mogelijk maakt om een nagenoeg even brede hoek te fotograferen als met 11mm brandpunt. Het kost alleen meerdere foto’s om dat te bereiken, die bovendien in de workflow samengevoegd moeten worden tot een panorama.
De kwaliteit is even goed of vergelijkbaar omdat, anders dan bij de 15mm fisheye, geen extra beeldcorrectie nodig is. Het grote nadeel aan de TS-E 17mm als alternatief, is de bewerkelijkheid. Niet alleen in het veld, waar een statief noodzakelijk zal zijn, maar ook in de nabewerking. Ter vergelijking; de EF11-24L heeft maar één druk op de knop nodig om een foto te maken die zo breed is. En vergeet het onderwerp niet: niet alle onderwerpen zijn geschikt voor een panorama. Bewegende onderwerpen vallen al snel af.
De mogelijkheden van de TS-E 17mm gaan verder dan alleen een horizontaal panorama met de camera verticaal opgesteld. Met veel geduld en een goede planning is het mogelijk om een enorm beeldveld te creëren, mits de fotograaf bereidt is om af te stappen van het 2:3 formaat. Zeker bij een 1:1 formaat zal dit bredere beeldvelden opleveren.
Er is één groot voordeel bij het maken van een shift-panorama met de TS-E 17mm. Doordat we meerdere foto’s aan elkaar plakken zal het aantal pixels toenemen. Dit is natuurlijk perfect als er grote afdrukken gemaakt gaan worden.
Beperkingen van ultra-groothoek
Is de EF11-24mm f/4L USM dan het ideale objectief? Die indruk zou gewekt kunnen worden bij deze zoektocht naar alternatieven. De twee genoemde alternatieven redden het nèt niet als het op kwaliteit, beeldhoek of snelheid aankomt. Toch heeft de EF11-24L een goot nadeel: de enorme perspectief-vervorming.
Groothoek vervormt het perspectief. Dat weten we. Hoe meer groothoek, hoe sterker de effecten daarvan zichtbaar zijn. In de voorbeelden die in dit artikel heb laten zien is de camera altijd perfect horizontaal gehouden. Perspectief vertekening is dan tot een minimum beperkt.In de praktijk zal het echter voorkomen dat het nodig of wenselijk is om de camera naar boven of naar beneden te richten. Wanneer dat gebeurt vallen de verticale lijnen letterlijk en figuurlijk om.
De perspectief vertekening van de EF 11-24mm f/4L USM
Ik moet hier heel duidelijk vermelden dat dit geen tekortkoming van het objectief is. Het is een natuurlijk effect dat bij elk groothoek objectief optreedt. Hoe korter de brandpuntsafstand, hoe sterker dit effect optreedt. Bij een landschap is dit misschien nog acceptabel, maar het wordt anders wanneer we gebouwen fotograferen. Gebruiken we 11mm, dan betekent dit dat we dichtbij moeten staan om het gebouw voldoende groot in de foto te krijgen. En dat betekent omhoog richten om te voorkomen dat we teveel grond in de foto krijgen. Het gevolg is overduidelijk, zoals uit het volgende voorbeelden te zien is.
Het perspectief corrigeren
Het achterover hellen van het gebouw is in dit geval storend en niet realistisch. Natuurlijk is dit soort perspectief te corrigeren, net zoals we dat met de fisheye eerder gedaan hebben. Hiervoor rekken we het beeld op waardoor de beeldkwaliteit door dit ‘oprekken van de pixels’ achteruit zal gaan. Negeren we die kwaliteit-achteruitgang, en bekijken we het resultaat van de gecorrigeerde foto, dan blijkt dat er weinig meer is overgebleven van de extreme groothoek van 11mm.
Voor dit soort fotografie is het EF 11-24L objectief duidelijk minder geschikt. Zo lang we de camera exact waterpas kunnen houden is er weinig aan de hand, maar als we omhoog of omlaag richten worden we geconfronteerd met een extreme perspectief verandering die hoort bij groothoek fotografie.
De kracht van het TS-E objectief
Het TS-E 17mm f/4L tilt-shift objectief zal in dit geval veel betere resultaten opleveren. Niet voor niets is het ook voor dit soort fotografie bestemd. Of beter gezegd, gebouwd om de perspectief vertekening van (ultra) groothoek te voorkomen. Door het objectief een shift naar boven te geven gebruiken we een heel ander deel van de grote beeldcirkel.
Als we de gecorrigeerde 11mm opname vergelijken met de 17mm die gebruikt gemaakt heeft van de shift functie, valt het op dat de uitsnede nagenoeg hetzelfde is geworden.
Hoe zit het met panorama’s?
Als we werkelijk ‘breed’ willen gaan is geen enkele groothoek voldoende. In dat geval kunnen we panorama fotografie gebruiken waarbij het mogelijk is om zelfs tot 360° rond te fotograferen. Dit kunnen we in principe met elk gewenst brandpunt uitvoeren. Hoe langer het brandpunt, hoe meer opnamen er nodig zijn en hoe groter de resolutie zal worden.
Normaal gesproken zal een ultra-groothoek of fisheye gebruikt worden voor dit soort panorama’s. De losse opnames zijn perfect met speciale software aan elkaar te plakken tot een naadloos geheel. Maar is het EF11-24mm f/4L USM objectief geschikt hiervoor, juist omdat de vervorming in het objectief zelf gecorrigeerd wordt?
Panoramavergelijk tussen fisheye en de EF 11-24L
Om dit uit te proberen heb ik een panorama setup gebouwd om 360° rond te fotograferen. Dit heb ik vervolgens gedaan met zowel de fisheye als met 11mm. De software die ik normaal gebruik voor panorama’s is PTgui. Soms wijk ik uit naar de nieuwe panorama functie van Lightroom of Photoshop wanneer het om eenvoudig, maar vooral simpele panorama’s gaat.
Bij het stitchen bleek dat PTgui niet goed kan omgaan met de 11mm waardoor ik dit grotendeels handmatig moest uitvoeren. Lightroom lukte het zonder problemen waardoor ik vermoed dat er nog geen geschikt lensprofiel in PTgui opgenomen is. Om die reden heb ik voor beide panorama’s in Lightroom gemaakt, zodat het beter te vergelijken is.
Net als bij het fisheye objectief kan met een zestal foto’s helemaal rond gefotografeerd worden. Hierbij is een overlap van ± 30% aangehouden.
In de praktijk
Een erg diepgaand vergelijk heb ik niet willen maken. Het belangrijkste is, dat het mogelijk is om met de EF11-24L met weinig opnames volledig rond te fotograferen. De breedte van het panorama dat Lightroom gegenereerd heeft verschilt iets. Dit zal meer te maken hebben met de manier hoe de software met de opnames omgaat, dan iets anders. Lightroom geeft geen enkele manier om het resultaat te beïnvloeden.
Praktisch gezien werkt het maken van panorama’s veel prettiger met een klein fisheye objectief dan met het enorme en vooral zware EF11-24L objectief. Maar als je daar aan voorbij gaat is het net zo goed te doen, mits je panorama materiaal geschikt is voor een zware setup. Vergeet niet dat de camera met het objectief al snel meer dan 2 kilo zal wegen. Zou mijn EF15mm fisheye vervangen moeten worden ten behoeve van panorama’s, zou ik eerder kiezen voor de EF8-15mm f/4L USM.
Tot slot
In deze review van de Canon EF 11-24mm f/4L USM heb ik het objectief uitgebreid langs de twee alternatieven gelegd. Het is verre van compleet want ik heb natuurlijk niet alle andere mogelijke alternatieven ter beschikking.
Met deze review van de Canon EF 11-24mm f/4L USM ben ik tot de conclusie gekomen dat dit een prachtig objectief is, waarvan ik heel erg onder de indruk ben. Wie mijn artikel op Photofacts leest zal ook zien dat de kwaliteit werkelijk subliem is.
Maar het objectief, of beter gezegd de 11mm brandpunt, is zeker niet de heilige graal als het op fotografie aankomt. Daarbij denk ik vooral aan het onderwerp landschapsfotografie. Niet alleen zal het moeilijk zijn om interessante beelden te maken maar de groothoek perspectief vertekening is zo sterk aanwezig dat het storend kan worden.
Met dank aan Photofacts (http://www.photofacts.nl) en Canon Nederland (http://www.canon.nl) voor het beschikbaar stellen van het objectief.