Dit is een volledig herziene tutorial over het fotograferen van sterrensporen. Hierin zijn een aantal zaken gewijzigd en aangepast om het zodoende beter aan te laten sluiten op deze soort fotografie. Deze tutorial bestaat nu uit twee delen: (1) het op pad gaan en fotograferen, en (2) de nabewerking tot een eindresultaat

Honderden schijnbaar dezelfde foto’s

In deel 1 van deze uitgebreide tutorial heb ik uitgelegd over het maken van de opnamen die uiteindelijk tot één enkele foto verwerkt worden. Het zijn tientallen tot honderden opnamen die er op het eerste oog allemaal precies hetzelfde uitzien. Maar als je goed kijkt zijn de sterren, of de kleine sterrensporen (afhankelijk van de gebruikte belichtingstijd en brandpuntsafstand) op elke opname een paar pixels opgeschoven. Dit is vooral goed te zien als je een fotoviewer gebruikt om er snel doorheen te bladeren.

In eerste instantie lijkt het een enorme klus om al die opnamen samen te voegen, maar in werkelijkheid valt het wel mee. Daarvoor hebben we de beschikking over een computer en computer software. In dit deel laat ik zien hoe je te werk kunt gaan en waar je op moet letten bij het nabewerken van al deze foto’s – of moet ik zeggen van deze foto ? Want uiteindelijk houden we maar één enkele foto over. Het samenvoegen noemen we stacken.

Ik gebruik vanaf nu de term opnamen en foto voor verschillende dingen. We gaan één enkele foto maken van de honderden foto’s we we gemaakt hebben. Deze honderden foto’s noem ik de opnamen, om even een duidelijk onderscheid te houden.

Wil je meer weten over het plannen van sterrensporen?
Lees dan mijn blogbericht over een Planning maken voor sterrensporen

Stacken en blenden

Stacken betekent niets meer dan stapelen. Dat doen we digitaal. De opnamen worden allemaal op elkaar gelegd waarbij uitsluitend de pixels zichtbaar worden die lichter zijn dan de onderliggende foto. Dus; de de delen van de foto die dezelfde helderheid hebben of donkerder zijn dan de foto waar deze opgelegd wordt, worden niet niet zichtbaar. Dit is blenden, ofwel samenvoegen.

Hierin zit het geheim van stacken. Kijk even naar de serie opnames die gemaakt zijn en je ziet dat alle foto’s exact hetzelfde zijn. Wanneer de deze stacken en blenden op de manier zoals ik hierboven beschreven heb zal het eindresultaat eruit zien alsof er maar één foto is gebruikt.
Behalve in de (donkere) lucht! Daar zijn de sterren elke foto een of enkele pixels opgeschoven. Dat heldere puntje zal wèl zichtbaar blijven in die stack. Wanneer uiteindelijk alle foto’s op elkaar gelegd zijn en samengevoegd, zal de omgeving ongewijzigd zijn, maar elke nieuwe positie van de ster wel zichtbaar. En al die losse puntjes vormen dan samen een lang spoor: het sterrenspoor.

Tot zover de theorie. Hoe gaat het stacken en blenden in werkelijkheid? Het klinkt als een flinke klus, zeker als er honderden opnamen zijn gemaakt. De werkelijkheid is iets eenvoudiger maar er is wel een fotobewerkingsprogramma voor nodig. Ik gebruik daar Adobe Photoshop voor met een action want het is teveel werk om het handmatig te doen (tenzij je een echte die hard bent). In mijn instructie video voor het samenvoegen in Photoshop door middel van een action kun je zien hoe dit gaat.

Ben je niet in thuis in Photoshop, of heb je niet de beschikking over Photoshop of een fotobewerkingsprogramma met dezelfde mogelijkheden, dan kun je kleine en eenvoudige programma’s verkrijgen die speciaal hiervoor geschreven zijn. En in de meeste gevallen zijn die nog gratis ook. Ik noem er een paar, maar ik wil er wel op wijzen dat het verstandig is om voor één programma te kiezen en dit te blijven gebruiken.

Startrails.de

Dit is het programma dat ik in het begin zelf gebruikt heb. Het is een stukje Duitse software dat geen installatie vereist. Het heeft nog enkele extra mogelijkheden aan boord waardoor er niet alleen een foto gegenereerd kan worden, maar ook de mogelijkheid bestaat om een filmpje te maken van al die opnamen. Bovendien kun je darkframes erin verwerken. Het programma werkt heel eenvoudig en snel. Bovendien is het gratis. Helaas is het niet geschikt voor het OS besturingssysteem. 

Voor informatie, handleidingen en download: http://www.startrails.de/html/software.html

StarStaX

Momenteel lijkt dit het meest geschikte en handigste programma voor het samenvoegen van sterrensporen. Het is ook gratis en in tegenstelling tot Startrails.de wel geschikt voor de besturingssystemen OS en Linux. Het heeft ook veel instelmogelijkheden aan boord.

Voor informatie, handleidingen en download: http://www.markus-enzweiler.de/StarStaX/StarStaX.html

Ik heb een video tutorial opgenomen waarin ik het gebruik van StarStaX laat zien. 

Image Stacker

Een programma dat ook geadviseerd wordt, maar waar ik helemaal geen ervaring heb. Net als de vorige twee is het gratis, maar uitsluitend geschikt voor Windows

Voor informatie, handleidingen en download: http://www.tawbaware.com/imgstack.htm

DeepSky Stacker

Dit programma is voor zover ik weet niet geschikt voor het maken van sterrensporen, maar ik wil het toch noemen. Het is speciaal geschikt voor het stacken en blenden van opnamen waarbij de rotatie van de hemel gecorrigeerd wordt. DSS is dan ook goed geschikt voor het vastleggen van hele lichtzwakke objecten aan de nachtelijke hemel. Ik noem het speciaal voor degene die meer willen dan alleen sterrensporen en zich wat in astro-fotografie willen verdiepen. Het is een gratis programma, moeilijk om te gebruiken en het vereist veel oefening in de post-processing nadien.

Voor informatie, handleidingen en download: http://deepskystacker.free.fr/english/index.html

Adobe Photoshop

Dit programma is uiteraard niet gratis, maar is wel te gebruiken voor het stacken en blenden van opnamen. Omdat het een uitgebreid fotobewerkingsprogramma is geeft het legio mogelijkheden om een stack aan je eigen wensen aan te passen.

Het stacken en blenden is een actie die continu herhaald wordt; bij elke opname die gemaakt is. Dit betekent dat er een action geschreven kan worden die al het werk uit handen neemt. Aan de hand van deze action ga ik uitleggen hoe het stacken en blenden werkt. Want als je begrijpt hoe het werkt, kun je ingrijpen als er iets in de foto’s gecorrigeerd moet worden.

De voorbereidingen

De eerste stap is het kopiëren van de geheugenkaart naar de computer. Werk  bij voorkeur niet vanaf de geheugenkaart, want dit is een stuk trager dan als je vanaf een harde schijf werkt. Voor een paar opnamen is dit niet erg, maar als het om honderden opnamen wordt het heel anders. Ik ga er vanuit dat er in RAW bestandsformaat gefotografeerd is. De reden is simpel; is er bij het fotograferen een belichtings instelling verkeert geweest, dan heb je met RAW bestanden de mogelijkheid om veel te corrigeren.

RAW bestanden omzetten

Het is belangrijk dat ALLE opnamen exact hetzelfde post-processing krijgen. Alleen dan is het eindresultaat controleerbaar. Dat betekent dat wanneer er een correctie wordt toegepast op één opname, dit exact hetzelfde bij alle opnamen moet gebeuren. Ik gebruik altijd de software die bij mijn camera geleverd is (Digital Photo Pro van Canon), maar welke RAW editor je gebruikt maakt niet uit. Het is verstandig om de volgende drie instellingen bij de eerste opname van de serie goed te controleren en daar waar wenselijk bij te regelen. Vervolgens pas je die wijzigingen toe op alle andere opnamen.

1. witbalans: die is bijna nooit exact zoals je wilt. Corrigeer deze tot de kleur van de opname precies is zoals je voor ogen hebt.
2. helderheid: indien de lucht voor je gevoel te helder of donker kan er ‘over- of onderbelicht’ worden. Pas op dat je de opname niet tè helder maakt, want dit levert ook meer ruis op.
3. ruisonderdrukking: dit kan ingeschakeld worden en de mate van ruisonderdrukking moet naar wens ingesteld worden. Ruisonderdrukking kan als resultaat hebben dat zwakke sterren en details ‘weggefilterd’ worden.

Ga de opname niet helemaal naar wens aanpassen. Wacht daarmee tot de uiteindelijke sterrensporen foto gemaakt is. Dus geen curves, verscherping of andere bewerkingen die invloed hebben op het uiterlijk van de opname. Hou de opname zo puur mogelijk.
Vervolgens kan de post-processing batchgewijs op alle opnamen toegepast worden, en doe dit niet handmatig bij elke opname afzonderlijk. Zorg er vervolgens voor dat de RAW bestanden ook allemaal in één batch worden omgezet. Dan hoef je er niet bij te zitten wachten of herhaaldelijk handelingen te verrichten: laat de computer het werk doen. Zet de opnamen om naar JPEG of TIFF, net wat wenselijk is. De achtergrond opname en de darkframes behandelen we afzonderlijk, en niet in deze batchgewijze methode

Voorgrond foto

Een eventuele achtergrond opname (of beter gezegd voorgrond opname) is met andere instellingen gemaakt. Deze opname is bestemd om een goede voorgrond te hebben. Bewerk deze in de RAW editor zoals je dat bij een normale opname zou doen, maar ga daar niet tè ver in. Bedenk dat deze opname uiteindelijk met de sterrenfoto samengevoegd moet worden. Om die samenvoeging zo eenvoudig mogelijk te maken, is het verstandig om de uiteindelijke post-processing te doen als die samenvoeging gereed is.

Om een idee te krijgen van een voorgrond foto; de linker opname heeft een ingestelde belichting van 10sec bij f/5.6 en ISO1600. Die instelling is gebruikt voor alle 191 foto’s die de uiteindelijke sterrensporen gaan vormen. De rechter opname 15sec bij f/5.6 en ISO 200. Ik heb hier bewust een lagere ISO waarde gekozen om de ruis die door de hoge ISO waarde is ontstaan te voorkomen. Maar natuurlijk had ik ook een kortere belichtingstijd kunnen kiezen. Het diafragma heb ik gelijk gehouden om de scherptediepte, voor zover zichtbaar, bij beide foto’s gelijk te houden.

Darkframes

Darkframes moeten volledig onbewerkt omgezet worden. Daar is een hele ‘tutorial’ over geschreven. Ik verwijs dan ook naar die tutorial voor alle ins and outs over darkframes. De link naar deze tutorial is:

https://www.nandoonline.com/?page_id=1554

Storende details wegwerken

Wanneer je de opnamen bekijkt zullen er een aantal zaken zijn die opvallen en die zelfs storend zijn. Allereerst zijn er de hotpixels: rode, groene of blauwe stippen in de foto, of de puur witte puntjes die duidelijk van sterren te onderscheiden zijn. Dit zijn pixels die niet deden wat ze moesten doen. Dan zijn er de strepen van overkomende vliegtuigen. Er kunnen ook strepen van satellieten zichtbaar zijn. Allemaal dingen in een opname die je bij voorkeur niet wilt hebben, maar waar niets aan gedaan kan worden bij het fotograferen. Deze correcties kosten helaas de meeste tijd bij de post-processing.

Hot-pixels

Normaal vallen hot-pixels niet op, maar bij dit soort opnames (donkere lucht, hoge ISO, lange sluitertijd) worden de hot-pixels goed zichtbaar. In dit stadium is het niet aan te bevelen om deze storende elementen te verwijderen. Het zijn tè veel foto’s en het kost te veel tijd. Bovendien kan het moeilijk zijn om hot-pixels van sterren te onderscheiden. De hot-pixels pakken we later in het proces wel aan.

Vliegtuigen en satellieten

Het Nederlandse luchtruim is druk bevolkt. Het is bijna niet mogelijk om vliegtuigsporen te voorkomen. Het is wel enigszins te beperken door een locatie te zoeken die niet in aanvliegroutes van vliegvelden liggen, of op een tijdstip fotograferen dat het vliegverkeer minimaal is. Meestal (ver) na middernacht.

Satellieten zijn in veel gevallen te lichtzwak om geregistreerd te worden, maar het ISS (International Space Station) is zo helder dat deze niet te missen is. Wat uiterlijk betreft zal een satelliet een lange ononderbroken spoor vormen. Vliegtuigen zijn nog voorzien van rode/groene knipperlichten.

Het wegwerken van de ongewenste vliegtuigstrepen kan het beste gedaan worden voor de hele serie opnamn worden samengevoegd. Open daarvoor elke opname met een ongewenste streep in een fotobewerkingsprogramma en werk die streep vervolgens weg met een clone brush. Hoe meer vliegtuigen, hoe meer opnamen er geopend moeten worden.

Dit lijkt in eerste instantie heel veel werk, maar geloof me als ik zeg dat het wegclonen van vliegtuigstrepen in een foto met sterrensporen veel moeilijker is. In de bovenstaande foto’s (klik erop voor een grotere versie) is duidelijk het verschil te zien.

Samenvoegen van de opnamen

Zijn alle storende elementen verwijderd? Dan is de de grote set opnamen gereed om samengevoegd te worden tot één enkele foto. Het samenvoegen van de opnamen bestaat uit een aantal handelingen die keer op keer opnieuw uitgevoerd moet worden. Zoals gezegd laat ik stap voor stap zien hoe ik dit in Photoshop doe. Het komt erop neer dat ik alle opnamen op elkaar leg, waarbij bij elke opname alleen de lichtste pixels zichtbaar moeten zijn. Deze blending optie heet ‘Lichter’ of ‘Lighten’

De werkwijze

1. Open de eerste opname
2. Open de tweede opname
3. Kopieer de tweede opname in zijn geheel naar de eerste opname zodat deze als laag er bovenop komt te liggen
4. Sluit de tweede opname
5. Selecteer voor de nieuwe laag in de eerste opname bij de blending opties ‘Lichter’  of ‘Lighten’
6. Voeg de twee lagen samen
7. Open de derde opname
8. herhaal stap 3 t/m 7 tot aan de laatste opname

De kracht van deze manier van sterrensporen opbouwen is de blending optie “Lichter’. Hierdoor wordt bij het samenvoegen alleen de lichtste pixels gekozen, waardoor hele heldere delen in een opname niet beïnvloed worden. Dat maakt het mogelijk om in een helder verlichte stad sterrensporen te fotograferen, of een helder verlicht object in de voorgrond mee te nemen. Bij lange belichtingstijden aan één stuk zouden die heldere objecten gaan overstralen en zo een overbelichte opname vormen, zoals uitgelegd in deel 1.

Het samenvoegen van de lagen in stap 6 is een bewuste keuze. Stel je voor dat alle 191 opnamen voor deze foto als aparte lagen in een Photoshop bestand zouden zitten. Een fotobestand met zoveel lagen bestaat vreet geheugen en is uiteindelijk niet werkbaar.

De werkwijze zoals ik beschreven heb zijn ruwweg hetzelfde als wat alle genoemde software doet.

Automatiseren

De bovengenoemde stappen zijn in een programma als Photoshop makkelijk te automatiseren. Dit gebeurd door middel van actions waarbij elke stap beschreven staat. Door deze action te gebruiken in een batch foto’s neemt Photoshop al het werk uit handen. Het enige wat nodig is, is wachten tot het alle foto’s geeft gedaan.

Voorlopig eindresultaat

Wanneer alle opnamen samengevoegd zijn is er een foto met sterrensporen ontstaan. Het zijn 191 foto’s van 10 seconden wat overeenkomt met een enkele belichting van 1910 seconden, ofwel 31 minuten en 50 seconden.

Deze foto is echter nog niet ‘af’. De foto zit nog vol met hot-pixels en een voorgrond die nog niet goed is. Dit kan een overbelicht gebouw zijn zoals in dit voorbeeld, maar ook een onderbelicht landschap. Of er zijn ongewenste objecten in beeld gekomen die verwijderd moeten worden. Na het samenvoegen van de opnamen volgt dus de eigenlijke post-processing, en in feite is dit hetzelfde behandeling die elke andere ‘normale’ foto krijgt.

Post-processing

Een foto is pas af wanneer deze een post-processing heeft ondergaan. Een digitale donkere kamer behandeling, of simpel gezegd: nabewerking. Voor sterrensporen zijn er een aantal zaken die aan bod moeten komen. Zo zijn er nog altijd die vele hot-pixels en natuurlijk die mooie voorgrond welke absoluut niet goed belicht is in al die honderden sterrenfoto’s. Ik ga de stappen een voor een behandelen.

Hot-pixels

Dit zijn de meest vervelende dingen in een foto. Door de lange sluitertijden, hoge ISO waarden, en vooral de VELE foto’s zijn deze in het eindresultaat veelvuldig aanwezig. Een groot deel kan verwijderd worden door gebruik te maken van de darkframes. Kijk voor die methode in mijn artikel over deze methode. Een ander deel dat op die manier niet weggewerkt kan worden moet met de hand gebeuren. Simpelweg door de rode, groene, rode en witte puntjes met een clone brush weg te poetsen. Dit kost tijd en kan voor zover ik weet alleen handmatig.

Wanneer er geen darkframes gemaakt zijn zullen alle hot pixels handmatig verwijderd moeten worden. In de bovenstaande deelvergroting zijn die pixels duidelijk te zien. Het is altijd even schrikken hoeveel het er kunnen zijn, maar het is volkomen normaal dat ze er zijn. Bekijk de foto op 100% of 200% en gebruik een clone brush met een kleine radius om zo nauwkeurig mogelijk te werken.

Voorgrond

Die is of onderbelicht, of overbelicht. Een onderbelichte voorgrond is simpelweg donker, een silhouet.  Het is een kwestie van keuze of dit wenselijk is of niet. Een overbelichte voorgrond is daarentegen helemaal onwenselijk. Het is dan heel belangrijk om die ene foto te hebben die speciaal voor de voorgrond is gemaakt. Daarmee is het mogelijk om via een masker de sterrenfoto en de voorgrond foto samen te voegen.

In donkere omgevingen zal de voorgrond voornamelijk onderbelicht zijn. Tijdens het fotograferen kan ervoor gekozen worden om (delen van) de voorgrond met een zaklamp te verlichten. Dit kan gewoon tijdens het maken van de sterrensporen foto’s  gedaan worden en verdeeld over afzonderlijke foto’s. Het mooie van de techniek van het samenvoegen is, dat ook voor die voorgrond de lichte pixels zichtbaar zullen worden. Een extra laag toevoegen en deze met een masker verwerken is dan niet meer nodig.

Contrast

Contrast kan bijgepoetst worden. Maar pas op; de lucht is nooit zwart, en de sterren nooit witte puntjes. Ik zie nog wel eens foto’s waarbij de sterrensporen overbelicht wit worden gemaakt om ze maximaal tegen de zwarte lucht te laten afsteken. Dit is echter ver voorbij de werkelijkheid want er is altijd kleur in de lucht. Bovendien zullen kleuren van de sterrensporen zelf verdwijnen, onder voorwaarde dat ze in de foto zichtbaar zijn. Want ja, sterren zijn niet (allemaal) wit maar hebben verschillende kleuren, van blauw tot rood.

Ruisreductie

Afhankelijk van de gekozen ISO waarde en de prestaties van de camera zal er ruis in de foto aanwezig zijn. De ruis wordt echter niet alleen door de ISO waarde bepaald worden, maar ook door de lengte van de belichting. Hoe je camera zich onder ISO en belichtingstijd presteert is een kwestie van uitproberen. Stel daarmee voor jezelf een limiet: niet meer dan die bepaalde ISO waarde of die belichtingstijd. Vergeet niet dat ruisreductie tijdens het fotograferen uitgezet moet worden.

Ruisreductie kan later op het eindresultaat toegepast worden. In hoeverre het nodig is, is afhankelijk van smaak. Bedenk wel dat een zware ruisreductie details teniet doet. Het is een kwestie van uitproberen.

Het eindresultaat

Een laatste correctie die ik op deze foto heb uitgevoerd is de perspectief correctie. Omdat ik gebruik gemaakt heb van een ultra-groothoek en deze naar boven heb gericht, is het kasteel vertekent. Deze vertekening heb ik gecorrigeerd waarbij ik ervoor gezorgd heb dat mooie cirkelvorm van de sterrensporen gehouden bleef.

Hoe een foto er uiteindelijk uit komt te zien is afhankelijk van een aantal keuzes die je maakt. Ik heb in deel 1 duidelijk vermeld dat het belangrijk is om de locatie tevoren te kiezen. Het is niet moeilijk om sterrensporen te maken, het enige wat je hoeft te doen is je camera naar de onbewolkte lucht te richten en gedurende een lange tijd opnamen te maken. Het is echter veel uitdagender om een goede plek te kiezen, een pakkende voorgrond en een goede uitgekiende richting. Daarvoor ben ik in deel 1 begonnen met het uitleggen hoe je het Noorden kunt vinden aan de hand van de sterren. Een kompas kan natuurlijk ook gebruikt worden, maar door de Poolster te vinden, en daarmee de windrichtingen, kun je leuke effecten krijgen. Denk daarbij aan symmetrie in de draairichting of een mooie uitlijning met de voorgrond.

Bijzondere objecten in beeld

Behalve sterren en vliegtuigen zijn er meer objecten die gedurende de nacht zichtbaar zijn. Een aantal van deze objecten zullen ook in beeld komen bij het maken van de foto’s voor sterrensporen, voor andere objecten moet je meer geluk hebben. Het is te veel om alle mogelijke verschijnselen te bespreken (kometen, aurora, zodiakaal licht etc), maar een aantal die zeker in Nederland te zien zijn, wil ik hier ter sprake brengen. In eerste instantie stonden deze objecten als vermeld bij het kopje ‘storende elementen’, maar echt storend hoeven deze objecten niet te zijn.

Iridium flares

Er draaien veel satellieten rond de Aarde. De meeste van die satellieten hebben zonnecellen voor hun energievoorziening. Deze panelen met zonnecellen zijn in feite grote spiegels die het zonlicht perfect kunnen reflecteren. Dat gebeurt dan ook regelmatig waardoor de kans groot is dat dit op de foto verschijnt. Vaak wordt dit onterecht als een vallende ster gezien.

De bekendste satellieten die dit verschijnsel vertonen zijn de zogenaamde Iridium satellieten. Daar komt de naam dan ook vandaan: Iridium flare. Er zijn hele schema’s en tabellen te vinden over wanneer en waar zo’n Iridium flare verschijnt, en hoe helder deze zullen zijn. En ze kunnen heel erg fel worden, feller dan de helderste ster aan de hemel.

Iridium flares duren relatief lang. Soms tot wel dertig seconden waardoor ze over een paar opnamen verdeeld zullen zijn. Ze bewegen ook snel, wat een gat in het spoor oplevert na het samenvoegen van de opnamen. Een Iridium flare flitst niet op, maar het is een lichtpuntje dat steeds helderder wordt, en vervolgens langzaam weer uitdooft.

In een foto met sterrensporen vallen deze Iridium flares nauwelijk op. Zeker wanneer er veel sterrensporen op de foto staan is de meerwaarde nihil. Er is een overweging om een Iridium flare in dat geval uit de opnamen weg te poetsen. In de foto die ik gebruikt heb voor de tutorial is ook een Iridium flare te zien, of beter gezegd, een heel klein deel daarvan, want deze viel nèt buiten beeld.

Vallende sterren

Vallende sterren, ofwel meteoren zijn die kleine stofjes en brokjes steen die in de dampkring verdampen wanneer ze naar de Aarde vallen. Dit gaat snel, met snelheden tot wel 40.000 km/h. Een vallende ster is dan ook niet zelf als dusdanig te zien. De flits die we waarnemen is simpel gezegd de lucht zelf die oplicht als zo’n klein deeltje verdampt. In tegenstelling tot Iridium flares is een vallende ster in een flits voorbij. Alleen met een hoge ISO waarde en een heldere vallende ster zal deze geregistreerd kunnen worden. Het is ook dè grote frustratie tijdens de jaarlijkse meteorenregens dat er veel gezien worden, maar geen op de foto verschijnen.

Om vallende sterren vast te leggen is het belangrijk dat de gevoeligheid erg hoog ingesteld staat, en er zoveel mogelijk licht binnen valt. Maar als vervolgens van al die opnamen een sterrensporen foto gebouwd wordt, zal net als bij de Iridium flares er weinig overblijven van de zichtbaarheid. Sterker nog, de vallende sterren zijn vaak zo zwak dat ze niet eens opvallen en zelfs onzichtbaar worden. Wegpoetsen is niet eens echt nodig.

Soms, heel soms valt er een groter brok steen of ijzer naar beneden. In dat geval verbrand het echt en dit is te zien als een heel helder lichtspoor dat ook langer aanhoudt dan een meteoor. Dit wordt een bolide genoemd.

De keuze om vallende sterren of bolides in de sterrensporen foto te houden is een keuze die zelf gemaakt moet worden. Over het algemeen geeft het weinig meerwaarde aan de foto. Ik zelf selecteer deze opnamen uit de serie opnamen en laat deze een ‘stand alone’ foto worden, net als de bovenstaande voorbeelden.

Planeten

Niet alle lichtpuntjes aan de hemel zijn sterren. Er zijn altijd wel een paar planeten aan de hemel te zien. Voor het oog zijn dit gewoon sterren, maar (in veel gevallen) wel erg heldere. Vooral Venus is bekend als de Ochtend- of Avondster, vlak bij de plek waar de zon opkomt of ondergaat. Maar ook Jupiter, Mars en Saturnus zijn duidelijk zichtbare planeten aan de hemel. Mits je weet waar je moet kijken. Natuurlijk zijn daar de sterrenkaarten voor.

In foto’s voor sterrensporen zullen de planeten zich gewoon als ster gedragen. De planeten bewegen weliswaar sneller en anders door de hemel dan de sterren, maar die beweging is niet snel genoeg om als een apart object zichtbaar te zijn.

Tot slot

Soms is het interessant om een foto te maken van een sterrenhemel zonder dat de sterren streepjes worden. In de bovenstaande voorbeelden van objecten in de nachtelijke hemel zijn de sterren ook daadwerkelijk sterren gebleven. Voor deze foto’s is er een maximale belichtingstijd te berekenen om te voorkomen dat de beweging van de hemel zichtbaar wordt.

Iemand heeft ooit een formule gemaakt om uit te rekenen hoe lang je maximaal mag belichten om sterren als puntjes in de foto te houden. Dit is de 600-regel. Hoe lang die maximale belichtingstijd is, is afhankelijk van de gebruikte brandpuntafstand en de cropfactor van de camera.

Tv[max] = 600 / (brandpuntafstand * cropfactor)

De uitkomst van deze formule is de maximale sluitertijd in seconden. In mijn voorbeeld is een 17mm brandpunt gebruikt op een full frame camera (cropfactor = 1). Met deze formule kan ik uitrekenen dat ik niet langer dan 35 seconden mag belichten (600/(17 * 1)).

Had ik een 1,6 cropcamera gehad in plaats van een full frame, dan was de maximale sluitertijd 22 seconden (600/(17 * 1,6)).

Maar let op. Dit is slechts een richtlijn en er wordt zelfs geroepen dat met de huidige camera’s met hoge resoluties die 600-regel bijgesteld moet worden. Het zou een 500-regel moeten worden, of zelfs een 400-regel.

Voor sterrensporen is dit niet erg belangrijk want we willen juist die sporen zien. Maar mocht je een foto als hierboven willen maken, hou die 600-regel goed in de gaten.