Waarom zijn er zoveel scherpstelpunten?

Heb je je wel eens afgevraagd waarom een camera meer dan één scherpstelpunt heeft? Het aantal scherpstelpunten kan per camera  variëren van 9 tot wel meer dan 60. Bij de moderne mirrorless camera kan dat aantal zelfs oplopen tot meer dan 5000 (Canon EOS R) .Waarom zijn er zoveel scherpstelpunten? Wat is het nut? In dit korte artikel probeer ik daar op eenvoudige manier antwoord op de geven.

Geschatte leestijd: 8 minuten

Standaard staat een camera ingesteld op het automatisch kiezen van het ‘juiste’ scherpstelpunt. Hoe de camera dit doet is slim, en tegelijkertijd ondoordacht. Het is een logische programmering in de camera die vrijwel altijd volgens dezelfde regels werkt. De camera zal aan de hand van het beeld, met behulp van die programmering, een plek kiezen die hoogstwaarschijnlijk scherp moet zijn en daarop scherpstellen.

Scherpgesteld op het verkeerde punt

Het punt waar de camera op scherp stelt is niet altijd het juiste punt. Sterker nog, wanneer er gespeeld wordt met composities en beeldopbouw is de kans groot dat die automatiek niet helemaal naar behoren werkt. Juist vanwege deze problemen willen de meeste amateurfotografen en professionals zelf een scherpstelpunt kiezen. De autofocus wordt nog wel gewoon gebruikt, maar uitsluitend op het punt (of punten) die door de fotograaf gekozen wordt.

Er is misschien de neiging om direct het middelste punt als scherpstelpunt te kiezen. Dit is een logische keuze, want dit scherpstelpunt is in veel gevallen het gevoeligste van alle AF punten, hoewel dit niet langer de regel is. Het gebruik van dit middelste focuspunt geeft de mogelijkheid om exact op het onderwerp scherp te stellen.

Zijn al die andere punten dan alleen voor die automatische stand? Het antwoord is NEE. Niet voor niets hebben de camera’s uit het professionele segment soms wel meer dan 60 scherpstelpunten, verdeeld over het hele beeld. De mirrorless camera’s hebben zelfs de zoveel scherpstelpunten dat ze 90% van het beeld beslaan.

Zelf je scherpstelpunt kiezen

Wanneer de camera is ingesteld om op één enkel focuspunt scherp te stellen, ben je dus niet langer beperkt tot alleen het middelste punt. Elk focuspunt kan geselecteerd worden. Op deze manier krijgt de fotograaf de kans om op verschillende delen van de foto scherp te stellen zonder de compositie te veranderen. In de volgende gif-animatie is dit duidelijk te zien, in dit geval op een Canon EOS 1D mark 3.

Misschien vraag je je af waarom het nodig is om het AF punt te verzetten? Het is toch ook mogelijk om scherp te stellen met het middelste AF punt en vervolgens met behoud van de scherpstelling de compositie te veranderen?

En inderdaad, dat is mogelijk. Maar pas op, de kans bestaat dat het onderwerp na het veranderen van de compositie buiten focus valt. Met name bij een kleine scherptediepte wordt dit risico erg groot.

Autofocus en minimale scherptediepte

Stel ik wil voor een portret een minimale scherptediepte gebruiken met diafragma f/1,4, zoals in het onderstaande voorbeeld.

Mijn scherpstelpunt van de camera wil ik natuurlijk zelf kiezen, en ik kies het middelste scherpstelpunt. De plek waar ik op ga scherpstellen is het oog van het model. Na het scherpstellen houd ik de focus vast en ga de gewenste compositie bepalen. Immers, ik wil het gezicht van het model niet centraal in het midden van de foto hebben.

De rode lijn is het focusvlak waarop is scherpgesteld. Dit loopt in eerste instantie perfect door het oog van het model. Alles op deze lijn is scherp.

Als ik een nieuwe compositie kies, is te zien wat er met dit focusvlak gebeurt. De rode lijn loopt niet langer door haar oog heen. De scherpte ligt nu op de neus en niet meer op het oog omdat de afstand veranderd is. 

Dit effect treedt vooral op bij een hele kleine scherptediepte waarbij het onderwerp bij elke verandering van compositie buiten het gebied komt dat scherp is.

Dus: waarom zijn er zoveel scherpstelpunten?

Er is natuurlijk een oplossing: zorg voor een grotere scherptediepte door in plaats van diafragma f/1,4 te kiezen voor f/5,6 of f/8. Zo blijft alles binnen het gebied van de scherptediepte. Maar in dat geval zal de foto niet meer de uitstraling hebben waar ik in eerste instantie voor ging: een minimale scherptediepte met alleen scherpte op het oog.

De enige methode om het scherpstellen bij een kleine scherptediepte goed aan te pakken, is het kiezen van het scherpstelpunt dat op de juiste plek van je onderwerp met de compositie die je graag wilt. Dus, in andere woorden:

Niet scherpstellen met het middelste autofocuspunt en dan de compositie maken, maar de compositie maken en het autofocuspunt kiezen dat op de plek is waar je de scherpstelling wilt hebben.

Enkele voorbeelden uit de praktijk

Ik heb enkele voorbeelden uit de praktijk gekozen waarbij ik met het oude Canon software programma DPP het gekozen focus punt heb laten zien (informatie die in de exif verborgen zit). Bij alle drie de opnamen is gebruik gemaakt van een minimale scherptediepte. De opnames zijn allemaal gemaakt met een Canon EOS 5D mark III, behalve de laatste die met de allereerste EOS 5D versie is gefotografeerd.

Mijn gebruik van autofocuspunten in de praktijk

In de meeste gevallen gebruik ik slechts één enkel focuspunt en bepaal aan de hand van de compositie welk van de vele mogelijke punten ik ga kiezen. Dat kan met elke foto anders zijn.

Sommige camera’s hebben ook de mogelijkheid om de autofocus in een groepje te kiezen. Dit is in het laatste voorbeeld te zien, waarbij de middelste groep autofocuspunten gekozen is. Wat mogelijk is, is per type en merk camera verschillend. De gebruiksaanwijzing kan daarin duidelijkheid verschaffen.

Combineer dit met de AF-ON knop

Tot slot wil ik wijzen op de AF-ON knop, een knop die tegenwoordig op nagenoeg alle camera’s te vinden is. Hiermee kan je de AF handmatig inschakelen en uitschakelen, los van de belichtingsmeting.

Deze optie werkt perfect samen met het kiezen van een geschikt focuspunt zoals ik heb laten zien. Lees voor meer informatie het artikel over de AF-ON knop: “Creatief gebruik van autofocus“

Een aanvulling: de mirrorless camera’s

Dit artikel was geschreven met het oog op de autofocus systemen van de digitale spiegelreflex camera, die meestal niet meer autofocuspunten hebben dan een zestig tal. Maar toen bestonden de mirrorless camera’s nog niet. Het artikel is meer up-to-date gemaakt, maar ik wil toch even iets meer aandacht aan de mirrorless camera geven.

Moderne mirrorless camera’s kunnen echter veel meer scherpstelpunten hebben. Ik noemde al de Canon EOS R die er 5655 heeft. Dit geeft een enorme speelruimte zodat je het autofocuspunt naar elke hoek van het beeld kan verzetten.

Maar er is meer dan dit alleen. De mirrorless camera’s hebben de mogelijkheid om gezichts-AF en oog-AF te gebruiken, waarbij de camera een gezicht of oog kan herkennen, en zelfs volgen.

Deze systemen zijn heel accuraat, zodat je niet langer zelf je scherpstelpunt hoeft te verleggen en het scherpstellen, vasthouden en een nieuwe compositie maken niet langer nodig is. Bedenk echter wel, weet de camera wiens oog gekozen moet worden als er meerdere mensen in beeld zijn?