Autofocus werkt erg makkelijk en in veel gevallen ook heel accuraat. Maar soms lukt het de camera niet om goed scherp te stellen. De autofocus faalt en in plaats van scherpstellen blijft de camera zoeken. Tot het zoeken stopt. Wat moet je doen wanneer scherpstellen niet lukt?
Geschatte leestijd: 12 minuten
We zijn als fotograaf erg verwend met de fantastische autofocus mogelijkheden van de moderne camera. Zeker met de mirrorless camera’s wordt het alleen maar makkelijker. Met het herkenning van personen, gezichten, lichamen en ogen lijkt het maken van een onscherpe foto steeds moeilijker te worden. Sommige camera’s hebben zelfs al voertuigherkenning.
Ik schreef eerder al een artikel over het gebruik van autofocus, met daarin uitleg over de keuze uit de vele scherpstelmogelijkheden die we hebben. Enkel punt AF, zone-AF, oog-AF, AF-uitbreiding, auto-tracking… Ik heb er een hele cursus over opgenomen voor Photofacts Academy.
Lees mijn artikelen over de autofocus
Tips voor perfect scherpe foto’s
Creatief gebruik van autofocus
Het scherpstellen van een foto
Beperkingen van een autofocus
Ondanks alle prachtige mogelijkheden zijn er toch momenten dat het niet gaat zoals je graag zou willen. De camera stelt niet op de juiste plek scherp, of hij stelt helemaal niet scherp. Dan wordt het lastig om foto’s te maken.
Wanneer scherpstellen niet lukt, kan dit zowel aan de camera als het gebruikte objectief liggen. De autofocus werkt namelijk alleen als er voldoende contrast aanwezig is. Met andere woorden, de autofocus moet kunnen ‘zien’. Is het te donker of komt er te weinig licht door een objectief, dan wordt het lastig of zelfs onmogelijk om dat contrast te zien, en is scherpstellen onmogelijk geworden.
Is er te weinig licht voor de autofocus om te zien, of het contrast van je onderwerp is simpelweg te laag, dan zal de autofocus gaan zoeken. Dit wordt ‘hunten’ genoemd. Dit blijft de camera doen tot het moment dat het opgegeven wordt.
De EV waarde voor de autofocus
In de specificaties van je camera zal meestal een EV waarde voor de autofocus vermeld staan. Een camera kan scherpstellen tot een lichtwaarde van bijvoorbeeld -1 EV. Dit is de hoeveelheid licht die overeenkomt met een nachtelijke stad met helder verlichte gebouwen op een grote afstand. Zou je met die camera proberen om een maanverlicht landschap te fotograferen, dan kan de camera niet meer scherpstellen want de hoeveelheid beschikbaar licht heeft dan een waarde van ongeveer -3 EV.
Sommige camera’s kunnen scherpstellen vanaf +1 EV, andere camera’s halen de eerder genoemde -1 EV. De camera’s uit het duurdere segment kunnen soms wel -7 EV halen.
Het is goed om te beseffen dat EV staat voor lichtwaarde (exposure value). Elke volgende waarde is twee keer zoveel licht, en elke lagere waarde is nog maar de helft van de hoeveelheid licht. Met andere woorden, -2 EV is 2x zo donker dan -1 EV. Het is net als werken met stops, alleen geeft deze EV waarde de beschikbare hoeveelheid licht weer.
Grootste lens opening
De minimale hoeveelheid licht (EV waarde) voor de autofocus is niet zomaar een waarde die altijd geldt. De grootste lens opening van je objectief speelt namelijk een belangrijke rol. Kijk je naar de minimale EV-waarde waarbij de autofocus nog werkt, dan staat er altijd de lensopening bij vermeld. Bijvoorbeeld -1 EV bij een objectief met een f/1,2 lensopening.
Die EV waarde is natuurlijk een verkoop trucje, want niet iedereen heeft of gebruikt een objectief met f/1,2 diafragma als grootste lensopening. Om de werkelijke helderheid waarbij de autofocus werkt te weten te komen, moet je even rekenen. Een f/2,8 objectief laat ruwweg 3 stops minder licht door dan een f/1,2 objectief. Reken maar uit. Dus zal de minimale EV waarde voor de autofocus met drie stops verhoogd moeten worden.
Wanneer scherpstellen niet lukt, dan moet je niet alleen naar de hoeveelheid aanwezig licht kijken maar ook naar de lensopening die je objectief heeft. Dat betekent dat je met een f/2,8 objectief niet vanaf -1 EV kunt scherpstellen, maar vanaf +2 EV. De minimale hoeveelheid licht is dus acht keer zo hoog (3 stops).
Heb je een objectief met een f/5,6 als grootste lensopening, dan is dit nog eens 2 stops. In ons voorbeeld is de minimale hoeveelheid licht dan maar liefst +4 EV. Dat komt ongeveer overeen met een normaal verlichte huiskamer.
Let op dat het hier niet om het diafragma gaat dat je gebruikt, maar om de maximale lensopening. Er wordt namelijk altijd de grootste lensopening gebruikt bij het meten, scherpstellen en het kijken door je camera. De camera zal pas het diafragma dichtdoen bij het maken van de foto.
Oplossingen voor wanneer scherpstellen niet lukt
Er zijn een aantal situaties waarin scherpstellen moeilijk wordt, of zelfs onmogelijk is. Deze staan niet altijd los van elkaar. Bovendien is het ook afhankelijk van de instellingen van de autofocus zelf. Ik geeft de vier situaties met een mogelijke oplossing voor het probleem.
1. Scherpstellen op het verkeerde onderwerp
Hoe slim een autofocus ook kan zijn, het is en blijft een stukje software dat logisch beredeneert aan de hand van wat er in het beeld aanwezig is. Het systeem kan niet raden wat jij als fotograaf scherp wil hebben. Het system werkt vaak goed wanneer je gaat scherpstellen op een persoon of een ander duidelijk onderwerp. Maar wanneer er veel elementen in beeld zijn, of je fotografeert met een prominente voorgrond, dan is de kans groot dat er op de verkeerde plek wordt scherp gesteld.
In die gevallen is het aan te raden om het AF systeem niet zelf te laten kiezen. Stel je camera in op scherpstellen met één enkel punt en plaats dat punt op de plek van wat jij scherp wil hebben. Daarvoor heeft een camera immers al die scherpstelpunten ter beschikking. Je kunt gebruik maken van het verplaatsen van het autofocuspunt dat gebruikt wordt, of scherpstellen en herkaderen.
Lees ook mijn artikel over het kiezen van het juiste AF-punt
Waarom zijn er zoveel scherpstelpunten?
2. Het onderwerp heeft niet genoeg contrast
Een autofocus systeem heeft contrast nodig. Zonder contrast, ofwel details, is er niets om op scherp te stellen. Kies een egaal vlak en je zult zien dat de autofocus moeite heeft om scherp te stellen. Kans is dat er tevergeefs gezocht wordt, wat tot het ‘hunten’ leidt.
Een camera heeft vaak maar een klein beetje contrast nodig. Een scheurtje in het pleisterwerk in een effen muur kan soms al voldoende zijn om op scherp te stellen. Het type autofocuspunt speelt ook nog een rol, net als de hoeveelheid beschikbaar licht.
Wanneer er minder licht aanwezig is wordt de kans groot dat het kleine beetje contrast dat nog aanwezig is niet langer door je camera gezien wordt. Dan zal het scherpstellen ook niet meer lukken. Bij weinig licht zijn er immers minder details zichtbaar dan bij voldoende licht. Vergelijk het maar met je oog. In het duister wordt het moeilijker om details van iets te zien, en in het slechtste geval zien we alleen nog maar een vorm. Zo werkt het in grote lijn ook met de autofocus.
3. Het is te donker
Ik noemde de gevoeligheid van de autofocus in het begin van het artikel. Moderne camera’s kunnen al bij redelijk donkere omstandigheden scherpstellen. Een lichtwaarde van -4 EV is geen uitzondering meer. Maar bedenk dat dit een waarde is die vaak bij f/1,2 gemeten is. Heeft je objectief een kleinere maximale lensopening, dan haal je die door de fabrikant opgegeven lichtwaarde niet meer.
Is het te donker, dus onder die opgegeven EV waarde, dan herkent de autofocus geen contrasten meer. In dat opzicht ligt dit punt in het verlengde van het vorige punt. Een mogelijke oplossing wanneer scherpstellen niet meer lukt is het meest lichtgevoelige objectief gebruiken dat je ter beschikking hebt. Een betere oplossing is het bijlichten van je onderwerp.
Bijlichten kan met een lamp of een zaklamp. Je kunt ook het AF-hulplicht van een flitser gebruiken, of het AF hulplicht van je camera. Dat hoeft geen continu licht te zijn, alleen een momentje voor het scherpstellen zelf. Heb je geen extra licht ter beschikking, dan is de enige oplossing om de camera over te schakelen op handmatig scherpstellen.
Met handmatig scherpstellen is het vaak mogelijk om in combinatie met liveview en het vergroten van het beeld op het LCD scherm een redelijke inschatting te maken. Toch kan een extra lichtje erg behulpzaam zijn.
4. Autofocus werkt niet met een grijsfilter
Ben jij iemand die regelmatig met grijsfilters werkt of wil werken? Dan weet je misschien dat het moeilijk kan worden om scherp te stellen met een donker grijsfilter. Het is dan nodig om éérst scherp te stellen, en dan pas het filter te plaatsen.
Lees meer over het werken met grijsfilters
Hoe kies je het juiste grijsfilter voor jouw foto?
Waarom dit is wordt duidelijk wanneer we even kijken naar de reden waarom scherpstellen soms niet lukt: er is te weinig licht. Werkt je autofocus systeem tot maximaal -4 EV bij een f/1,2 objectief? Dan zal er met een f/4 objectief minimaal 3 stops meer licht nodig zijn. Met andere woorden, je hebt zeker -1 EV aan licht nodig.
Wanneer je dan een grijsfilter van 10 stops gaat gebruiken, dan is de hoeveelheid licht die door het objectief 1000x zo weinig. Je hebt dan minimaal +9 EV aan licht nodig, in plaats van -1 EV. Dit is de hoeveelheid licht die overeenkomt met heldere straatverlichting in een nachtelijke stad, of bij het blauwe uurtje.
Fotografeer je in een situatie waarbij de beschikbare hoeveelheid licht +9 EV of minder is, dan zal de autofocus met het filter voor het objectief niet meer kunnen scherpstellen. Je hoeft deze berekening natuurlijk in het echt niet te maken. Je merkt namelijk direct dat de autofocus niet werkt. Maar nu weet je waarom.
De oplossing voor dit probleem is heel simpel. Stel scherp voordat je het grijsfilter plaatst, schakel over op manual focus, en plaats dan pas het grijsfilter. Uiteraard is het afhankelijk van de sterkte van het filter of dit nodig is. Een 3 stops grijsfilter zal namelijk minder probleem opleveren dan een 10 stops of zelfs een 15 stops grijsfilter.
Tot slot
Ik vertel heel veel over lichtwaarden in dit artikel. Dit is nodig om enigszins te begrijpen waarom een autofocus niet zou kunnen werken. Maar moet je dit allemaal weten wanneer je gaat fotograferen? Het antwoord is NEE, het is alleen achtergrond info.
Het is niet nodig om uit te rekenen of er genoeg licht is voor je autofocus. Je hoeft ook niet te weten over hoeveel EV een bepaalde lichtomstandigheid is. Gebruik gewoon de autofocus tot het moment dat het niet meer lukt. Als je dan wil weten waarom dat is, dan heb je nu de reden gelezen, samen met een oplossing voor dat probleem.
Photofacts Academy is het leerplatform waar ik video cursussen geef over fotografie. Een lidmaatschap geeft je toegang tot al mijn cursussen, maar ook van veel andere fotografen over de meest uiteenlopende onderwerpen. Met een proeflidmaatschap krijg je een goed idee. Ik zie je graag bij mijn video cursussen.
Ga naar www.photofactsacademy.