Wat is ISO en welke waarde moet je gebruiken

Van de drie manieren om tot een goed belichte foto te komen, regelen diafragma en sluitertijd de hoeveelheid licht die op de sensor valt. De derde manier is de ISO-waarde. Wat ISO is, en welke waarde je moet gebruiken komt in dit artikel aan bod.

Geschatte leestijd: 10 minuten

Ik heb in het artikel over sluitertijd uitgelegd hoe je de tijdsduur dat er licht op de sensor valt kunt instellen. Het diafragma geeft de mogelijkheid om de hoeveelheid licht die door de lens valt te regelen.

Zowel diafragma als sluitertijd zijn dus manieren om de hoeveelheid licht die bij de sensor komt in te stellen. De ISO-waarde doet echter iets heel anders. Deze vertelt iets over de gevoeligheid van de sensor, of beter gezegd; de versterking van het signaal.

Wat is ISO?

De gevoeligheid wordt weergegeven in ISO-waarden. Deze getallen stammen nog uit het analoge tijdperk, en stonden destijds voor een combinatie van de DIN-ASA waarden. Waar deze termen vandaan komen is niet zo interessant, maar voor wie dit wil weten: “het is gebasseerd op de hoeveelheid licht die nodig is om de zwakste impressie van licht op de fotografische film te doen ontstaan.” (bron: wikipedia).

Om het heel simpel te houden, kun je aannemen dat de ISO-waarde de gevoeligheid van de sensor vertelt. Bij een lage waarde is de sensor ongevoelig, bij een hoge waarde heel gevoelig. Hoewel dit niet helemaal de waarheid is, maakt deze vereenvoudigde weergave van de ISO het eenvoudiger om te begrijpen.

Anders dan de analoge film, heeft de sensor slechts één enkele gevoeligheid voor licht. Die kan niet verandert worden. Door de ISO-waarde hoger te zetten wordt dus niet de gevoeligheid van de sensor verhoogd, maar wordt het signaal van de sensor versterkt. Hierdoor is er minder licht nodig voor een goed belichte foto. Het nadeel is, dat ook het ruis signaal versterkt wordt, zodat bij een hoge ISO-waarde de hoeveelheid ruis toeneemt.

De ISO-waarden van de digitale camera

De ISO-waarden van de digitale camera zijn heel eenvoudig. De meeste beginnen met ISO 100 en lopen tot maar liefst ISO 6400, of nog veel hoger.

100 – 200 – 400 – 800 – 1600 – 3200 – 6400 – 12800 – 25600 – 51200

Er zijn camera’s die nog hogere ISO-waarden kunnen hebben, maar deze hoge waarden zijn niet altijd bruikbaar. Lagere ISO-waarden zijn echter ook mogelijk, vaak via het menu te activeren.

Wanneer je naar de lijst kijkt, valt direct op dat de ISO-waarden elke keer een verdubbeling van de voorafgaande waarde is. Dit komt overeen met een verdubbeling in gevoeligheid.

Wat dit betekent wordt duidelijk met het volgende voorbeelden.

• ISO 200 heeft de helft van de hoeveelheid licht bij ISO 100 nodig voor dezelfde belichting.
• Wanneer de camera op ISO 400 gezet wordt, is er helft van de hoeveelheid licht bij ISO 200 nodig voor een goede belichting.
• Verander je de ISO van 800 naar 400, dan is er twee keer zoveel licht nodig voor een goede belichting
• Van ISO 800 naar ISO 100 zijn 3 stapjes (stops), wat betekent dat er bij elke stop 2x zoveel licht nodig is. In totaal heb je dus 8x zoveel licht nodig voor een goede belichting

Op mijn camera zijn meer ISO-waarden te zien

Vrijwel elke camera zal meer ISO-waarden laten zien dan de lijst die ik al heb gegeven. Dat komt omdat de bovenstaande lijst de hele stops aan ISO-waarden heeft, waarbij elke opvolgende waarde de sensor 2x zo gevoelig maakt.

De moderne digitale camera zal, net als bij diafragma en sluitertijd, ook de ISO in 1/3 stops weergeven. Dit zijn twee extra stapjes tussen de hele stops. De rij diafragma waarden ziet er dan zo uit:

100 – 125 – 160 – 200 – 250 – 320 – 400 – 500 – 640 – 800 – 1000 – 1250 – 1600 – 2000 – 2500 – 3200 – 4000 – 5000 – 6400 – etc

Om de ISO van de camera een enkele stop te verzetten, zijn er drie klikjes nodig. Veel camera’s bieden wel de mogelijkheid om dit te veranderen in hele stops, zodat je de tussenliggende 1/3 stops niet meer ziet, en niet meer kunt instellen.

Het nadeel van een hoge ISO: ruis

Je kunt niet ongestraft je ISO hoog zetten. Hoe hoger de ISO gezet wordt, hoe meer je last van ruis krijgt. Wanneer de ruis te opvallend wordt, en de foto onbruikbaar maakt, hangt van een aantal dingen af.

• De afmeting van de sensor
• Het aantal pixels op de sensor
• Het camera merk en type camera
• Je eigen persoonlijke voorkeur

Hoe dichter de pixels bij elkaar op een sensor staan, hoe eerder ruis optreedt bij hogere ISO-waarden. Niet alle fabrikanten gaan even goed om met het voorkomen van ruis in een foto. Bovendien kan de manier hoe de ruis eruitziet invloed hebben op wat je acceptabel vindt.

Ook persoonlijke voorkeur speelt een belangrijke rol. Sommigen zullen zich sneller storen aan ruis, andere weer minder. Daarom is het zinvol om eens te testen waar je de grens vindt liggen bij jouw camera.

Een test om de maximale ISO te bepalen van jouw camera.

Omdat ruis afhankelijk is van je camera, maar zeker ook van je persoonlijke smaak, is het zinvol om eens een test uit te voeren. Zo kom je erachter welke ISO-waarde je nog acceptabel vindt. Hierover heb ik een artikel geschreven dat ik adviseer om te lezen, en daarna zelf uit te zoeken waar je grens ligt. De link is: https://www.nandoonline.com/tot-hoeveel-iso-kan-je-camera-gaan/

Welke ISO-waarde moet ik gebruiken?

Dat is een goede vraag, die veel gesteld wordt. Het antwoord hierop is makkelijk, en tegelijkertijd ingewikkeld, omdat het van veel factoren af hangt.

In principe is het streven om altijd een lage ISO te gebruiken en de belichting zoveel mogelijk te regelen met het diafragma en sluitertijd. Dit levert de beste beeldkwaliteit op. Lukt het niet om je belichting goed te krijgen, dan kun je de ISO te hulp roepen door deze hoger of lager te zetten, naar gelang wat nodig is.

Wees niet bang voor hogere ISO-waarden

Het is misschien aan te raden om de ISO zo laag mogelijk te houden, maar wees nooit bang om toch hogere ISO-waarden te gebruiken. Het kan het verschil maken van een gelukte foto, of een mislukte foto. Bovendien kunnen de meeste moderne camera’s goed omgaan met hogere ISO-waarden.

Er zijn een aantal situaties wanneer je een hogere ISO-waarde zou moeten gebruiken. In alle gevallen gaat het om het voorkomen van een sluitertijd die te lang is.

1. Bewegingsonscherpte: het onderwerp beweegt te snel
2. Trillen: de sluitertijd is te lang om de camera stil te houden

1. Bewegingsonscherpte

Bewegingsonscherpte ontstaan doordat het onderwerp te snel beweegt betekent dat de sluitertijd te lang is. Je kunt proberen om dan de lensopening groter te maken, of – als dat niet wenselijk is of niet kan – de ISO hoger te zetten.

Situaties waarbij dit ontstaan zijn fotograferen in donkere omgevingen van mensen of dieren, of actie fotografie. Situaties die een snellere sluitertijd eisen om beweging te bevriezen. Met een hoge ISO-waarde kun je die snelle sluitertijd makkelijker behalen

2. Trillen

Een tweede reden is wat ik trillen genoemd heb; het niet stil kunnen houden van je camera. Een te lange sluitertijd kan betekenen dat er bewegingsonscherpte ontstaat door je eigen bewegingen.

Voorbeelden hiervan zijn het fotograferen in een donkere omgeving, of wanneer je een hele kleine lensopening nodig hebt voor een grote scherptediepte.

Auto ISO-instelling

Het is vaak mogelijk om de camera automatisch een ISO-waarde te laten kiezen. Je stelt hierbij een minimum en maximum ISO-waarde in, en laat de rest over aan de camera. Mocht de sluitertijd te lang worden, zodat er risico is op bewegingsonscherpte, dan zal de camera vanzelf de ISO hoger zetten.

Soms is het mogelijk om de grens in te stellen. Zo kan bij het fotograferen van mensen een sluitertijd grens op 1/250 sec gezet worden. Dan weet je zeker dat met auto-ISO de sluitertijd niet langer zal worden.

Je kunt het instellen van de grens ook overlaten aan de camera. Die zal in de meeste gevallen de brandpuntafstand meenemen in het bepalen van die grens waarde. Daarbij wordt de regel 1/[brandpunt * cropfactor] als uitgangspositie gebruikt.

Wat is ISO en welke waarde moet je gebruiken; een samenvatting

De ISO kan het beste omschreven worden als de gevoeligheid van de sensor. Hoe hoger de ISO, hoe minder licht er nodig is voor een goed belichte foto.

Een hoge ISO kan gebruikt worden voor snelle sluitertijden te krijgen, of om te fotograferen in donkere omgevingen zonder flitser.

Het streven is, in principe, om een lage ISO te gebruiken. Maar je moet niet bang zijn om de ISO toch hoog te zetten wanneer de situatie er om vraagt. Je kunt immers beter een geslaagde foto met wat ruis hebben, dan een mislukte foto zonder ruis.

Alles samengevat in een mooi boek

Al deze informatie en meer vind je terug in mijn boek Perfect Belichten. Een prachtig boek boordevol informatie die je moet weten voor ene goed belichte foto.