Handmatig de belichting instellen is iets wat door velen als professioneel beschouwd wordt. Het gaat soms zelfs zover dat, als je niet handmatig belicht, je door sommigen niet serieus genomen wordt. Je zou zelfs geen controle over de belichting hebben als je een automatische stand gebruikt. In mijn ogen is het echter niet belangrijk hoe je een goed belichte foto krijgt. Ik heb een leuke wetenswaardigheid over handmatig belichten. Het is tevens een stukje geschiedenis.
Geschatte leestijd: 12 minuten
Stel jij je camera altijd handmatig in? Wat is daar dan de reden van? Is het omdat je vindt dat dit de enige serieuze manier van fotograferen is, of omdat je er van overtuigd bent dat je daarmee volledige controle over de belichting hebt? Maar, misschien is het een manier van fotograferen die je gewoon heel erg prettig vindt. Want dat kan natuurlijk ook.
Als je het een prettige manier van fotograferen vindt, dan is dat een heel goede reden. Ben je er echter van overtuigd dat handmatig de enige goede manier van de belichting instellen is, dan ben ik het niet met je eens. Fotografie gaat immers over het eindresultaat, en niet zozeer hoe je dat resultaat behaald hebt.
Om een vergelijk te maken; als je iets vast spijkert is het belangrijk dat de spijker goed in het hout geslagen wordt. Het maakt niet uit of je de hamer met links of rechts vast houdt, zo lang de spijker er maar goed in zit. Zo werkt dat ook bij de spijker die belichting heet.
Lees alles over belichting instellen in mijn tutorial
Terug naar de basis: alles over belichting
Drie keer een wetenswaardigheid over handmatig belichten
Ik ben in de jaren tachtig met fotografie begonnen. Dat was in het analoge tijdperk, met camera’s die alleen maar handmatig ingesteld konden worden. Scherpstelling was handmatig en na elke foto moest het filmpje handmatig naar het volgende beeld getransporteerd worden. Belichting moest ook handmatig ingesteld worden maar gelukkig had mijn camera wel een ingebouwde belichtingsmeter.
1. De belichtingsmeter van de Praktica MTL-3
De eerste wetenswaardigheid over handmatig belichten gaat over de ingebouwde belichtingsmeter van de Praktica MTL-3. Die belichtingsmeter moest met een knop geactiveerd worden. Dan zag je een wijzer in de zoeker die naar gelang de instelling en de hoeveelheid licht omhoog of omlaag bewoog. Het was belangrijk om die wijzer exact in het midden te krijgen. Precies horizontaal, want dan was de belichting goed.

Omdat de camera volledig handmatig was draaide je aan de diafragmaring of sluitertijdenring om de wijzer in het midden te krijgen. Wees de wijzer naar de min, dan had je onderbelichting en moest je langer belichten, of het diafragma verder open draaien. Wees de wijzer naar de plus, dan was er overbelichting en moest je dat dan compenseren.
2. De belichtingsmeter van de Minolta X-500
Voor de tweede wetenswaardigheid over handmatig belichten gaan we vooruit in de tijd. Handmatig de belichting instellen kostte tijd. Je leerde het wel goed inschatten, maar je moest de belichting toch in het oog houden en desgewenst corrigeren. Gelukkig stond de techniek ook in het analoge tijdperk niet stil. De belichtingsmeter werd gekoppeld aan een computergestuurde camera die de sluitertijd voor jou kon instellen. Als voorbeeld heb ik de Minolta X-500, de camera die ik vele jaren gebruikt heb.
Het principe werkte nog steeds hetzelfde als bij de Praktica MTL-3, maar je kon het nu aan de camera overlaten om de juiste sluitertijd in te laten stellen bij het diafragma dat jij koos. Plotseling was het eenvoudiger om een goede belichting ingesteld te krijgen. Maar wat nog prettiger was, de camera bleef real-time de belichting aanpassen als het licht veranderde, zonder dat je zelf iets hoefde te doen.

Handmatig belichten was natuurlijk nog steeds mogelijk. Maar in plaats van de wijzer uit de Praktica MTL-3 werd over- of onderbelichting in de Minolta X-500 met LEDs aangeduid. Althans, ik geloof dat het LEDs zijn.
Het bovenstaande zoekerbeeld van mijn Minolta X-500 geeft een goed voorbeeld van hoe dit eruit zag. De handmatig ingestelde sluitertijd was de knipperende LED, de door de belichtingsmeter gemeten waarde was de brandende LED. Om een goede belichting te krijgen moest je ervoor zorgen dat de knipperende LED op de brandende LED terecht kwam.
3. De belichtingsmeter van de moderne digitale camera
Voor de derde wetenswaardigheid over handmatig belichten neem ik je mee uit het analoge tijdperk en naar het digitale tijdperk. Hoe modern een Minolta X-500 destijds ook was, het valt helemaal in het niet bij de hypermoderne digitale camera’s. De automatische belichtingsmeter met de knipperende LEDs heeft plaats gemaakt voor geavanceerde computergestuurde camera’s waarop alles automatische gemeten en ingesteld kan worden.
Het enige wat je tegenwoordig nog moet doen is een compositie maken en de ontspanknop indrukken. Alles wordt voor je ingesteld zodat je zonder zorgen je met je eigen creativiteit bezig kunt zijn, composities maken en uiteindelijk de foto. Maar ook handmatig de belichting instellen blijft mogelijk.

Tegenwoordig wordt veel aan de camera overgelaten. Alleen de belichting is een uitzondering. Een deel van de fotografen blijft stug vasthouden aan het gebruik van handmatige belichting, vaak omdat ze er van overtuigd zijn dat het een betere controle over de belichting zou geven.
Handmatig belichten is ouderwets
Wat kan je uit dit hele verhaal opmaken? Heel simpel; handmatig belichten is ouderwets. Het is de manier van belichting instellen die in de afgelopen veertig jaar (en meer) precies hetzelfde is gebleven. De ingebouwde belichtingsmeter geeft aan of je ingestelde belichting correct is. Als dat niet het geval is, dan geeft het aan in welke richting je de instelling moet corrigeren. Dat doe je handmatig, net zoals dat destijds met de Praktica MTL-3 of Minolta X-500 gebeurde.

De manier hoe een afwijkende instelling wordt weergegeven is in de loop van de decennia natuurlijk wel veranderd. Het is moderner, nauwkeuriger en vooral eenvoudiger geworden. Desalniettemin, de belichtingsmeter zelf is en blijft nog altijd het houvast voor het zo snel mogelijk handmatig instellen van de correcte belichting.
Handmatige belichting is niet goed of fout
Hoewel het misschien ouderwets is, is het handmatig instellen van de belichting zeker niet fout. Het mag echter zeker niet de enige goede manier van belichting instellen genoemd worden. Het is alleen maar een keuze, niets meer en niets minder. Wat je kiest is persoonlijk, en in sommige gevallen ingegeven door de omstandigheden waaronder je fotografeert.
Met andere woorden, gebruik het als het je fotografie eenvoudiger maakt en een consequenter resultaat oplevert. Twee goede voorbeelden zijn het fotograferen met flitslicht, en in een omgeving fotograferen waarbij het licht niet varieert. Is het licht wel variabel, dan kan een automatische belichtingsinstelling beter zijn.
Automatische belichting is niet fout of goed
Een automatische belichtingsinstelling is niets meer dan een systeem dat de gemeten waarde automatisch voor jou instelt. Met andere woorden, in plaats van de sluitertijd handmatig aanpassen aan de hand van de gemeten waarde, doet de camera dat voor je.
En het mooie is, de camera blijft die waarde aanpassen, wat het heel eenvoudig maakt wanneer de lichtomstandigheden veranderen. Het voorkomt de noodzaak om voor elke foto de belichting opnieuw te controleren en in te stellen. Het maakt je sneller en flexibeler omdat je het instellen over laat aan een computer.

Het resultaat is hetzelfde
Het is heel simpel. Zowel met handmatig als automatisch de belichting instellen wordt gebruik gemaakt van dezelfde lichtmeter in de camera. Die geeft de waarde aan waar de camera op moet staan voor een correcte belichting. Het is dan aan jou als fotograaf om te kiezen of je de belichting handmatig op die waarde instelt, of dat door de camera laat doen.
Het eindresultaat is dezelfde belichting, dezelfde waarden. Handmatig geeft je niet meer controle over de belichting dan een automatische instelling. Het enige is, dat je de instelling handmatig moet doen.
Wil je een goede belichting bepalen, controleer dan altijd het histogram.
Dat geeft een goede indicatie of je belichting goed is.
Lees er meer over in mijn artikel Het histogram op de camera
Wat als de belichting niet goed is?
Er zijn situaties waarin de belichtingsmeter geen goede waarde aangeeft. Dit ligt aan de beperkingen van een belichtingsmeter en het onvermogen van de camera om de lichtsituatie naar behoren in te schatten. Ik verwacht dat dit het moment is dat de fotograaf die bij manual zweert van zich zal horen. Dit is het moment dat geroepen wordt hoe handmatige instelling je volledige controle over de belichting geeft.
Wat moet je doen als de belichtingsmeter het fout heeft? Dan moet je de belichting corrigeren. Beter gezegd, je moet afwijken van wat de belichtingsmeter aangeeft. Je kunt dit doen door bewust langer te belichten, of bewust korter te belichten. Net naar wat de situatie is.
-
Boek Perfect Belichten€39,99 incl. btw
Belichtingscorrectie in manual
Wat doe je als de waarde die de belichtingsmeter aangeeft een over- of onderbelichte foto oplevert? Dan stel je een handmatig andere sluitertijd in. Is de foto te donker, dan maak je de belichtingstijd langer. Is de foto te licht, dan maak je de belichtingstijd korter. Dat is heel simpel gedaan in manual.
Hoeveel je moet corrigeren hangt af van de situatie. Dat kan 1, 2 of 3 stops zijn, of zelfs meer. De camera geeft aan hoeveel stops de ingestelde waarde afwijkt van de gemeten belichting. Een voorbeeld van deze afwijkende belichtingsinstelling is zichtbaar in de voorbeeld foto van de Sony camera’s, eerder in dit artikel.
Belichtingscorrectie in automatisch
In een automatische belichtingsinstelling zal de belichtingsmeter continu corrigeren. Daarom is het niet zomaar mogelijk om een andere waarde te kiezen. Immers, de belichtingsmeter corrigeert die andere waarde automatisch. Met andere woorden, je moet tegen de belichtingsmeter zeggen dat er meer of minder belicht moet worden dan wat er gemeten wordt.
Hiervoor is de belichtingscorrectieknop. Daarmee kun je de camera vertellen hoeveel stops de belichting gecorrigeerd moet worden. Vaak kun je die instellen tot 3 stops, en soms zelfs meer. Zo voorkom je dat de verkeerde meting ingesteld wordt. Vaak wordt belichtingcorrectie plussen en minnen genoemd.

Volledige controle, ongeacht of je handmatig of automatisch belicht
Zoals je merkt heb je met de camera altijd volledige controle over de belichting. Het maakt daarbij niet uit of je handmatig de belichting instelt, of dat automatische laat doen. In beide gevallen kun naar wens afwijken. Aan de foto zal je het sowieso niet zien.

Een laatste wetenswaardigheid over handmatig belichten
Het belangrijkste bij het maken van een foto is een juiste belichting. Zonder een goede belichting is de foto mislukt. Hoe je die juiste belichting instelt is helemaal niet van belang. Dat kan handmatig zijn, of automatisch of deels automatisch door de camera.
In beide gevallen maak je gebruik van de ingebouwde belichtingsmeter. Of de camera maakt er gebruik van, of jij als fotograaf maakt er gebruik van om een indicatie te hebben welke waarde je ongeveer moet gaan gebruiken. In beide gevallen heb je de vrijheid om af te wijken van wat die belichtingsmeter aangeeft.
Tot slot wil ik zeggen iedereen voor zich de prettigste manier van het instellen van de camera moet gebruiken. Dat is het belangrijkste. Klamp je echter niet vast aan één enkele manier, maar gebruik de manier die het beste geschikt is voor het moment dat je wilt fotograferen.
Ik ben heel benieuwd wat jij van deze wetenswaardigheid over handmatig belichten vindt, en of jij daar altijd gebruikt van maakt of niet. Laat in een reactie onder dit bericht weten waarom jij gekozen hebt voor jouw manier van belichting instellen.
Zeer interessant artikel. Ik fotografeer tegenwoordig alles digitaal automatisch met mijn smartphone, maar vroeger (ik ben nu 88)veel geklooid met een losse belichtingsmeter en een klapkamera.
Ik kan echter geen dragelijke foto maken van een zons ondergang of opkomst.
Dank je voor de reactie, Carel.
Hoewel de smartphone inmiddels redelijk goede prestaties laat zien op webformaat, zal bij een zonsondergang of zonsopkomst de smartphone vaak tekort schieten. Zelfs een moderne camera zal moeite kunnen hebben in die situaties en flink wat trucjes nodig hebben om iets moois ervan te maken.